Είναι μάλλον δύσκολο να κάνεις ένα κακό ντοκιμαντέρ για την Αλκη Ζέη, γιατί η ίδια είναι μια τόσο συναρπαστική προσωπικότητα, τόσο ελκυστική αφηγήτρια κι έχει μια τόσο γεμάτη ζωή ν' αφηγηθεί. Και η Μαργαρίτα Μαντά, δυο χρόνια μετά το «Για Πάντα» της, έχει την εξυπνάδα και το σεβασμό να της παραχωρήσει το βήμα.

Ο «Μεγάλος Περίπατος της Αλκης» είναι ένα ντοκιμαντέρ για την πολυτάραχη ζωή (με πολλές «αφετηρίες», όπως λέει η ίδια), μιας από τις σπουδαιότερες και πιο τρυφερά οικείες εκπροσώπους της ελληνικής λογοτεχνίας (ακούγοντας και μόνο τους τίλους «Το Καπλάνι της Βιτρίνας», «Ο Μεγάλος Περίπατος του Πέτρου», «Κοντά στις Ράγες», ο καθένας ξαναζεί δικές του αναφορές), και ταυτόχρονα για την ελληνική νεώτερη ιστορία, μια και η ζωή της συνδέθηκε μ' αυτήν, με τον πιο δραστήριο τρόπο. Ξεκινώντας από τη γιορτή για τα πρόσφατα γενέθλιά της, όπου η Αλκη Ζέη, χαρούμενη, κηρύσσει «ηλικιοστάσιο», η ταινία ταξιδεύει πίσω, με την ίδια στο τιμόνι.

Με αρχειακό υλικό που συνοδεύει το λόγο τον δικό της, της αδελφής της, της δυναμικής Ελένης Κόκκου και λίγων ανθρώπων που τη γνώρισαν καλά, του Μάνου Ζαχαρία και του Τίτου Πατρίκιου, η ταινία ταξιδεύει στα παιδικά της χρόνια στη Σάμο, στην κατοχή και στον εμφύλιο, στην ΕΠΟΝ και την αντίσταση, στα πειράματα με την ηθοποιία, στη δημιουργία του Κλούβιου στο κουκλοθέατρο, στη χούντα, στη Ρώμη, στη Γαλλία, στη Μόσχα, στην Τασκένδη, στο γάμο της με τον Γιώργο Σεβαστίκογλου, τη δική της οικογένεια, τον γιο της Πέτρο στον οποίο έκανε baby-sitting ο Ταρκόφσκι για χαρτζιλίκι (προτού ο Πέτρος Σεβαστίκογλου γίνει ο ίδιος σκηνοθέτης - και συνυπογράψει το σενάριο του ντοκιμαντέρ αυτού).

Και φυσικά στα βιβλία, στη λογοτεχνία και τις άλλες τέχνες που ήταν συνυφασμένες με την ανατροφή και με την πορεία της. Σ' έναν στενό, φιλικό κύκλο που αποτελούνταν από τις σημαντικότερες φιγούρες του σύγχρονου ελληνικού πνεύματος, από τον Νίκο Γκάτσο και τον Μάνο Χατζιδάκι, ως τον Πλωρίτη, τον Κάρολο Κουν, τη «θείτσα» Διδώ Σωτηρίου και τη σπουδαία φίλη, από το Γυμνάσιο κιόλας, συγγραφέα Ζωρζ Σαρή.

Το ντοκιμαντέρ τρέχει λιτά, χωρίς συναισθηματικές εξάρσεις (αυτές έρχονται από μόνες τους στο θεατή), χωρίς στόμφο ή ίχνος ναρκισσισμού, αποτυπώνοντας ταυτόχρονα μια Ελλάδα με κέφι, δημιουργικότητα και αδιάκοπες ταλαιπωρίες: «Κανείς απ' τη γενιά μας δεν πρόλαβε να κάνει όσα ήθελε,» λέει η Αλκη Ζέη, «μάς πρόλαβαν άλλα,» αναφερόμενη στους συνεχόμενους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες. Κι έτσι λιτά, η ουσία του σε καθηλώνει, όταν σκεφτείς πως κάτι τόσο πρόσφατο, όσο τα παιδικά μας χρόνια, έγινε ήδη «Ιστορία» κι όταν συνειδητοποιήσεις πόσο λείπει, τώρα, αυτή η οργανική καλλιέργεια της σκέψης, η αυθόρμητη κουβέντα, ο αυθεντικός πολιτισμός μιας συζήτησης μ' έναν έξυπνο άνθρωπο. Που τον συναντάς, τυχαία και τυχερά, σ' έναν «Περίπατο».

Μια ζωή που κουβαλάει μέσα της ολόκληρη την ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα και ένα συγγραφικό έργο που έχει καταξιωθεί διεθνώς και συνεχίζει να καταξιώνεται, επηρεάζοντας πολλές γενιές ανθρώπων. Με κυρίαρχη μαρτυρία αυτήν της ίδιας της Αλκης Ζέη, αλλά και μαρτυρίες της αδελφής της Ελένης Κόκκου και των αγαπημένων φίλων και συνοδοιπόρων της, του σκηνοθέτη Μάνου Ζαχαρία και του ποιητή Τίτου Πατρίκιου

_Οταν οι φίλοι και συνάδελφοί μου, Πέτρος Σεβαστίκογλου, Στέλλα Θεοδωράκη και Θάνος Αναστόπουλος, μου πρότειναν να κάνω μια ταινία για την Άλκη Ζέη, είπα αμέσως «ναι», θεωρώντας την πρότασή τους εξαιρετικά τιμητική.

Όταν συνειδητοποίησα την ευθύνη του εγχειρήματος, προς στιγμήν τρομοκρατήθηκα αλλά είπα μέσα μου πως αυτή ακριβώς η τεράστια ευθύνη - κινηματογραφική και ηθική – είναι μια πρόκληση απ’ αυτές που μία φορά έρχονται στη ζωή και στη δουλειά σου, και οφείλεις να αναμετρηθείς μαζί της.

Η Άλκη Ζέη δεν είναι μόνο η πολυδιαβασμένη σε όλο τον κόσμο συγγραφέας εξαιρετικών βιβλίων, παιδικών και μη. Είναι μία συγκλονιστική προσωπικότητα, μια γυναίκα που έχει βιώσει σωματικά, στο πετσί της, ολόκληρη την ελληνική ιστορία του 20ου αιώνα.

Μ’ αυτήν την προσωπικότητα, μ’ αυτή την ιστορία, έπρεπε να αναμετρηθώ κινηματογραφικά στον «Μεγάλο περίπατο της Άλκης».

Ξεκίνησα γνωρίζοντας την Άλκη σαν άνθρωπο – δεν την είχα συναντήσει ποτέ ως τότε. Στις διάφορες συναντήσεις μας για καφέ και κουβέντα, μου άνοιξε το σπίτι της και την καρδιά της με εμπιστοσύνη και χαρά για το εγχείρημα της ταινίας.

Πολύ σύντομα, αποφάσισα μέσα μου την κύρια σκηνοθετική κατεύθυνση της ταινίας: η κάμερά μου θα έδινε στην Άλκη τον χώρο να μιλήσει η ίδια, με τον δικό της τρόπο για τη συγκλονιστική ζωή της. Με τη λιτότητα και την απλότητα που τη χαρακτηρίζουν. Χωρίς «κινηματογραφικές» εξάρσεις, με τη σκηνοθετική μου παρουσία διακριτική απέναντι στον δικό της λόγο και τον δικό της τρόπο να εκφέρει αυτό τον λόγο.

Στα δύο χρόνια που κράτησε αυτή η ωραία περιπέτεια, πάνω στα γυρίσματα, κατά τη διάρκεια του μοντάζ, κατά τη διάρκεια του post production, εγώ συνέχεια μάθαινα την ιστορία της χώρας μου μ’ έναν τρόπο που κανένα βιβλίο δεν μπορεί ποτέ να σ’ την μάθει.

Αυτό το χρωστάω στην Άλκη και στους φίλους και συνοδοιπόρους της που συμμετέχουν στην ταινία, όπως ο σκηνοθέτης Μάνος Ζαχαρίας και ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος.

Ολοκληρώνοντας κάθε ταινία, ιδιαίτερα ταινία–ντοκιμαντέρ όπως είναι «Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης», αναμετριέσαι πάντα μ’ αυτό που είχες ονειρευτεί πριν ξεκινήσεις γύρισμα και μ’ αυτό που πραγματικά έκανες, έχοντας παλέψει με το υλικό σου ώρες και μέρες και μήνες.

Όταν είδα την ταινία για πρώτη φορά στην οθόνη, ολοκληρωμένη, συνειδητοποίησα το μεγαλύτερο μάθημα που πήρα από αυτούς τους ανθρώπους που έζησαν πόλεμο, πείνα, κατοχή, εμφύλιο, εξορίες, φυλακές, δικτατορίες, διαψεύσεις, προδοσίες: η ζωή είναι πάντα πιο μεγάλη από οποιαδήποτε δυσκολία, πιο όμορφη από οποιαδήποτε ασχήμια.

Και μόνο γι’ αυτό το μάθημα της πίστης στη ζωή, της εμμονής στο προσωπικό ήθος από ανθρώπους που βίωσαν πραγματικές τραγωδίες, είμαι στην Άλκη και στους φίλους της απέραντα ευγνώμων και ευτυχής που έκανα την ταινία μαζί τους.

Σε εποχές σαν τη σημερινή, εξαιρετικά δύσκολες, οδυνηρά αγοραίες, στερημένες από οράματα και όνειρα, η γνώση της Ιστορίας από ανθρώπους που τη βίωσαν και, με κάποιον τρόπο, την έφτιαξαν με πράξη την ίδια τους τη ζωή, νομίζω συνιστά μεγάλη δύναμη για επιμονή και πίστη προς ό,τι φαντάζει αδύνατο αλλά είναι δυνατό._

Μαργαρίτα Μαντά