Η Ημέρα της Γυναίκας δημιουργήθηκε και καθιερώθηκε ως μέρα υπενθύμισης για εκατοντάδες σοβαρά ζητήματα ανά τον κόσμο. Τα γυναικεία δικαιώματα είναι ανθρώπινα δικαιώματα - με προτεραιότητα όπου απειλείται η υγεία (ψυχική και σωματική), η ακεραιότητα, η αυτονομία, η επιβίωση της γυναίκας. Γυναίκες διαδηλώνουν για τους ατιμώρητους βιασμούς στην Ινδία, και απάγονται μέσα από τη ροή των διαδηλώσεων για να βιαστούν (και να μάθουν). Γυναίκες λιθοβολούνται στις αραβικές χώρες γιατί απάτησαν τους συζύγους τους. Διακόσια εκατομμύρια γυναίκες στην Αφρική, στη Μέση Ανατολή και σε ορισμένες ασιατικές χώρες, όπως την Ινδονησία, έχουν υποστεί γυναικεία περιτομή (κλειτοριδεκτομή). Ολα αυτά δεν «συνέβαιναν κάποτε», συμβαίνουν το 2020. Δεν τα ξεπεράσαμε, δεν τα αφήσαμε πίσω μας, δεν τα αφηγούμαστε ως απαράδεκτες ιστορίες ενός μελανού παρελθόντος. Τα επιτρέπουμε ακόμα να υπάρχουν.
Εμείς ζούμε στη Δύση. Και πολλές φορές το επιχείρημα που ακούγεται είναι "να είστε λοιπόν χαρούμενες για αυτό". Επιτρέψτε μου λοιπόν: το #metoo ήταν αναγκαίο. Ηρθε για να ανοίξει έναν πολύ πιο σύνθετο, μπερδεμένο και για αυτό όχι εύκολα διαχειρίσιμο διάλογο. Γιατί αν η βαρβαρότητα σε κάποιες χώρες είναι διαυγής, στη Δύση είναι καλυμμένη από στρώματα δεκαετιών «κανονικότητας». Η μάχη με τα στερεότυπα, η πάλη με ένα άδικο αφήγημα (που όμως αν το πεις πολλές φορές και σε βάθος χρόνου γίνεται «η πραγματικότητα»), ακόμα κι ένα «χιομοράκι» που δεν είναι παρά καλυμμένο bullying και σε κρατά λιγότερο ικανή, χαζή, ξανθιά, υποτακτική. Χειρότερο από όλα: η κανονικότητα. Το «έτσι είναι αυτά». Το «έτσι είναι οι άντρες». Το «έτσι πάνε μπροστά οι γυναίκες». Το «έτσι γυρίζει ο κόσμος».
Ας μην μιλήσουμε γενικά, γιατί χανόμαστε. Ας μη μιλήσουμε για άνιση μεταχείριση στη δουλειά. Για άνιση μεταχείριση στην οικογένεια. Για σεξουαλική κακοποίηση, βιασμό, επαναφορά νομοθεσιών που θα ελέγχουν το σώμα και τα αναπαραγωγικά δικαιώματα. Ας μην μιλήσουμε γενικά, γιατί χανόμαστε. Ας πάρουμε κάτι πολύ πολύ συγκεκριμένο. Κάτι πολύ «μικρό», αλλά τόσο μα τόσο ενδεικτικό. Μεγαλώνοντας στη δεκαετία του 80, δεν υπήρχε μαμά/γιαγιά/θεία που δεν σε είχε συμβουλέψει που να στέκεσαι στο λεωφορείο. Τι να φοράς, πώς να κάθεσαι. Βρες μια γωνιά, έχε την πλάτη σου στα παράθυρα. Τα μάτια σου δεκατέσσερα. Από τη στιγμή που στο έλεγαν, η ευθύνη ρίζωνε μέσα σου: τώρα ξέρεις τι κάνουν κάποιοι άντρες στα λεωφορεία - πρόσεξε κακομοίρα μου.
Μόνο που ήσουν 12, 13, 14 χρονών - έφηβη. Και αυτό (θα έπρεπε να) σημαίνει ανεμελιά, αφέλεια, ακόμα και βλακεία. Τέλειωνες το σχολείο, σχολούσες κουτροβαλώντας το δρόμο με τις φιλενάδες σου, χαχάνιζες τα κουτσομπολιά της μέρας, μπαίνατε σπρώχνοντας μέσα στο λεωφορείο για την επιστροφή στο σπίτι. Ή στο δρόμο για το σινεμά στο κέντρο. Κι όταν σου συνέβαινε, όταν κάποιος έγερνε όλο και πιο πολύ, σώμα και χνώτο και χούφτες, πάνω σου, τότε δεν εξαφανιζόταν μόνο η ανεμελιά. Αλλά κι όλο το οξυγόνο. Ευθύνη, ντροπή. Σου το είχε πει η γιαγιά, γιατί χαζογελούσες, γιατί δεν πρόσεξες;
Sex Education: Kύκλος 2ος - Το λεωφορείο Βλέποντας τη βρετανική σειρά της Λόρι Ναν συνειδητοποιήσαμε τη δυσάρεστη πραγματικότητα: όλα αυτά δεν «συνέβαιναν κάποτε», συμβαίνουν το 2020. Δεν τα ξεπεράσαμε, δεν τα αφήσαμε πίσω μας, δεν τα αφηγούμαστε ως απαράδεκτες ιστορίες ενός μελανού παρελθόντος. Τα επιτρέπουμε ακόμα να υπάρχουν.
Η σκηνή του λεωφορείου - Μέρος 1 Η «Εϊμι» είναι δευτεροχαρακτήρας στη σειρά. Σκιαγραφημένη ως το σέξι απελευθερωμένο κορίτσι με ολοκληρωμένες σχέσεις, ξανθιά μπούκλα, φίλες, πάρτι, νεανική αφέλεια (σε ένα αγόρι όλα αυτά θα τα ονομάζαμε απλά «εφηβεία»). Εκείνο το πρωί μπήκε στο λεωφορείο με τη σχολική της τσάντα, τα ακουστικά και την ποπ μουσική της και μια τούρτα που έφτιαξε για τα γενέθλια της κολλητής της. Προχώρησε χαμογελώντας τις καλημέρες της, φορτωμένη, βρήκε ένα χερούλι, το έπιασε, στάθηκε εκεί, ζήτησε συγγνώμη στον άντρα που έπεσε πάνω του στο απότομο φρενάρισμα. Μέχρι που κατάλαβε. Σε slow motion κατάλαβε. Αντέδρασε, κανείς δεν αντέδρασε, πήγε στο σχολείο. Λερωμένη από το σπέρμα ενός αγνώστου. Αλλά «έτσι είναι αυτά». Το μόνο που τη στεναχώρησε είναι ότι αυτό ήταν το αγαπημένο της ζευγάρι τζιν. Ο,τι ακολούθησε στο επεισόδιο, δεν έχει τόση σημασία. Παρόλο που καταγράφει τι πρέπει να κάνεις, πώς θα φερθεί η αστυνομία. Η πραγματικά συγκλονιστική πένα της Λόρι Ναν είναι ότι ρίχνει ψήγματα, σε όλα τα υπόλοιπα επεισόδια για το τι ακολούθησε στον ψυχισμό της Εϊμι. Δεν μπορεί να τη φιλήσει πια το αγόρι της. Είναι οξύθυμη. Κλείνεται στον εαυτό της. Δεν ξαναπαίρνει ποτέ το λεωφορείο. Περπατάει. Είναι παράλογο, αλλά ξυπνά νωρίτερα, και περπατά όλο το δρόμο προς στο σχολείο.
Η παγωμάρα τους σαν να μου έλεγε "αυτό είναι δικό σου πρόβλημα". Και με έκανε να σκεφτώ ότι εγώ έφταιγα, δεν πρόσεξα που κάθισα, φορούσα λάθος ρούχα. Βγήκα από το λεωφορείο κι έτρεξα σπίτι και δεν είπα ποτέ σε κανέναν τι έγινε. Και μετά σκεφτόμουν. Η αδιαφορία των ανθρώπων στο λεωφορείο δεν πέρασε το μήνυμα μόνο σε μένα. Αλλά και στον δράστη. Μπορεί να κάνει ό,τι θέλει γιατί κανείς δεν ενδιαφέρεται. Μπορεί να κάνει ό,τι θέλει γιατί θα παραμένει ατιμώρητος. Μπορεί να το ξανακάνει.»
Κανονικότητα - αυτό το έγκλημα Η πιο σκληρή στιγμή της σκηνής δεν είναι καν η δράση. Είναι η μη-αντίδραση. Γιατί η Εϊμι αντέδρασε (οι περισσότερες απλά απμακρυνόμασταν με το κεφάλι χαμηλά, ενώ κάποιες επίσης μούδιαζαν ακίνητες στο «δεν μπορεί να μου συμβαίνει αυτό» χωροχρόνο) Κι αν τύχαινε να αντιδράσεις όμως, να βάλεις τις φωνές, τι έκανε το υπόλοιπο λεωφορείο; Αντρες και γυναίκες, τις περισσότερες φορές (με τόσο ελάχιστες εξαιρέσεις που είναι θλιβερό), κοιτούσαν φευγαλέα με τρόμο προς το μέρος σου και μετά έξω από τα παράθυρα με συνωμοτική αμηχανία και ντροπή. «Μιλούσα στο τηλέφωνο με τη μητέρα μου, εντελώς απορροφημένη από όσα λέγαμε δεν πρόσεξα τον τύπο που κάθισε δίπλα μου. Μέχρι που ένιωσα το χέρι του στο πόδι μου και την επόμενη στιγμή ανάμεσα στα σκέλια μου. Πετάχτηκα πάνω και, επειδή μιλούσα στο τηλέφωνο, είπα δυνατά αυτό που μόλις συνέβη και το άκουσε κι όλο το λεωφορείο - αυτός ο τύπος μόλις μου έβαλε χέρι. Ολοι στο λεωφορείο άκουσα. Ολοι στο λεωφορείο κοίταξαν αλλού. Δεν με κοίταξαν καν στα μάτια. Κοίταξαν αμήχανα στα κινητά τους, ή έξω από το παράθυρο. Ενιωα πανικό, ντροπή - δεν έπρεπε να πω τίποτα. Η παγωμάρα τους σαν να μου έλεγε "αυτό είναι δικό σου πρόβλημα". Και με έκανε να σκεφτώ ότι εγώ έφταιγα, δεν πρόσεξα που κάθισα, φορούσα λάθος ρούχα. Βγήκα από το λεωφορείο κι έτρεξα σπίτι και δεν είπα ποτέ σε κανέναν τι έγινε. Και μετά σκεφτόμουν. Η αδιαφορία των ανθρώπων στο λεωφορείο δεν πέρασε το μήνυμα μόνο σε μένα. Αλλά και στον δράστη. Μπορεί να κάνει ό,τι θέλει γιατί κανείς δεν ενδιαφέρεται. Μπορεί να κάνει ό,τι θέλει γιατί θα παραμένει ατιμώρητος. Μπορεί να το ξανακάνει.»
Δείτε την υπέροχη κουβέντα των δημιουργών του Sex Education
Η σκηνή του λεωφορείο - Μέρος 2 Η πραγματική ικανότητα της Λόρι Ναν είναι ότι δεν το κάνει θέμα. Ολα αυτά συμβαίνουν, παράλληλα με τις πιο φωτισμένες, κεντρικές ιστορίες των πρωταγωνιστών. Η ιστορία της Εϊμι τρέχει από δίπλα, μισή σκηνή εδώ, μισή σκηνή εκεί. Δεν υπογραμμίζεται, δε γίνεται θέμα. Γιατί «έτσι είναι αυτά». Ελα τώρα, σύνελθε. Και τι έπαθες; Μέχρι που, πολλά επεισόδια αργότερα, η Εϊμι σπάει. Και σε μία αλά «Breakfast Club» σκηνή (πολλά κορίτσια αναγκάζονται σε ομαδική τιμωρία και, ενώ πολύ διαφορετικά μεταξύ του, βρίσκουν τι τους ενώνει) την ακούν οι συμμαθήτριές της. Και τις ακούει κι αυτή. Και ξαφνικά τίποτα δεν είναι «κανονικό». Και καμία δεν είναι μόνη.
Να παραδεχτούμε τουλάχιστον αυτό: δεν είμαστε σεξιστές, μεγαλώσαμε όμως σε σεξιστικό σύστημα. Υπάρχει μία λέξη που πετάχτηκε κάποια στιγμή σε θυμωμένο #metoo διάλογο και μου αρέσει πολύ. Η λέξη «φόρα». Εχουμε μεγαλώσει με μια «φόρα» κανονικότητας που έρχεται από το παρελθόν - μια σαρωτική ερμηνεία των πραγμάτων που δεν έχει πολλές φορές επιτρέψει, σε άντρες και γυναίκες, να πάρουν ανάσα και να σκεφτούν. Οταν ξαφνικά αντιδράς, βάζεις τις φωνές, κατηγορείς το συνομιλητή σου για σεξισμό, εκείνος (ή εκείνη) αναδιπλώνεται, ανεβάζει τείχη, πώς τολμάς να τον λες, στην ουσία, μαλάκα. Κακό άνθρωπο. Δεν είναι. Και πολλές φορές έχει δίκιο: δεν είναι. Ή τουλάχιστον συνειδητά. Με αυτή τη φόρα μεγάλωσε, στη δίνη της έμαθε το καλό από το κακό, δε θα του κόψεις εσύ τώρα τα ανέκδοτα για τις ξανθιές, επειδή είσαι μία χωρίς χιούμορ φεμινίστρια. Η πιο δημιουργική κουβέντα που θα μπορούσαμε να κάνουμε, γυναίκες άντρες, είναι να ανοίξουμε το μυαλό μας στην πιθανότητα: μήπως μέσα σε αυτή τη φόρα μάθαμε, γυναίκες άντρες, κάποια πράγματα λάθος; Μήπως έτσι συντηρούμε κι εμείς ένα άδικο περιβάλλον και σύστημα; Μήπως, όχι, «δεν είναι έτσι αυτά»;
It's just a stupid bus Δεν μπορούμε να κάνουμε ψύχραιμες κουβέντες για το #metoo γιατί νιώθουμε συσσωρευμένη κούραση. Εξάντληση να εξηγείς κάτι που θα έπρεπε να είναι δεδομένο. Οσο δηλώνουν το παρών περισσότερα ανοιχτά αυτιά και μυαλά να ακούσουν, τόσο θα πέφτουν και οι τόνοι της αφήγησης. Οσο υπάρχουν τέτοιες καλογραμμένες ιστορίες σε μικρή και μεγάλη οθόνη, τόσο θα προκύπτουν ευκαιρίες για τέτοιους διαλόγους. Οσο υπάρχουν υπέροχοι άντρες που βγαίνουν μπροστά, όσο υπάρχουν δυνατές γυναίκες που στηρίζουν η μία την άλλη, τότε τα «λεωφορεία» της καθεμιάς μας θα είναι απλά, κυριολεκτικά, ηλίθια λεωφορεία.
