Η «Στρέλλα» του Πάνου Χ. Κούτρα είχε πάντα κάτι το οπερατικό στην υφή της, στην πρώτη της ύλη. Οχι μόνο γιατί η Μίνα Ορφανού ερμήνευε αριστουργηματικά, με class και με χιούμορ, την Μαρία Κάλλας στις Κούκλες. Ούτε γιατί το μονοπλάνο της να περπατά πλαντάζοντας στο κέντρο της Αθήνας είναι μία από τις πιο εμβληματικές σκηνές του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου. Αλλά, πάνω από όλα, γιατί η συγκίνηση, η ενσυναίσθηση και η μεγάλη καρδιά του σινεμά του Κούτρα αγγίζει τα οπερατικά όρια: η «Στρέλλα» είναι ένα δραματικό έπος, μία αρχαία ελληνική τραγωδία, και, παράλληλα, ό,τι πιο μοντέρνο έχει τολμήσει Ελληνας σκηνοθέτης στην μεγάλη οθόνη.
Να όμως που ήρθε η στιγμή να τη δούμε και σε κανονική μορφή Οπερας - στην Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Η νέα όπερα δωματίου «Στρέλλα», μία ανάθεση και, πάνω από όλα, μία πρόκληση στον συνθέτη Μιχάλη Παρασκάκη, σε λιμπρέτο της Αλεξάνδρας Κ* και σκηνοθεσία του Γιώργου Κουτλή, ανεβάζει αυλαία από την Τετάρτη 1 Φεβρουαρίου και θα παρουσιαστεί για 9 συνολικά παραστάσεις έως τις 12 Φεβρουαρίου 2023. Τον ρόλο της Στρέλλας θα ερμηνεύσει η διεμφυλική καλλιτέχνις Λέττα Κάππα, στην πρώτη της εμφάνιση στο λυρικό θέατρο.
Το Flix βρέθηκε στην προγενική δοκιμή και μίλησε με τους βασικούς αυτούς συντελεστές για το στοίχημα να αγγίξεις μία ταινία-σταθμό του ελληνικού κινηματογράφου, να τη φωτίσεις διαφορετικά κι εξίσου εμπνευσμένα στο σανίδι και να την παρουσιάσεις με το συναίσθημα στα κόκκινα και την αμεσότητα ενός δωματίου στους τυχερούς θεατές.
Διαβάστε τι μάς είπαν και δείτε αποκλειστικές φωτογραφίες από τη δοκιμή.
Photo credits: Ανδρέας Σιμόπουλος
Η «Στρέλλα» του Πάνου Χ. Κούτρα στέκεται πλέον εμβληματικά στην κινηματογραφική ιστορία - όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και διεθνώς. Υπήρξε ένας φόβος να μην αγγιχτεί κάτι κλασικό; Ή μία μεγάλη πρόκληση κι έμπνευση για το πώς αυτό μπορεί να γίνει;
Γιώργος Κουτλής Η αλήθεια είναι πως στο θέατρο έχουμε συνηθίσει να ακουμπάμε τα κλασικά έργα. Και σίγουρα η πρόκληση της μεταφοράς μιας τόσο εμβληματικής ταινίας είναι τεράστια. Προσωπικά μ’ αρέσουν οι προσκλήσεις. Κάπως το αντιμετώπισα σαν η ταινία “Στρέλλα” να είναι η αληθινή ιστορία κι εμείς κάνουμε μια όπερα δωματίου για την πραγματική αυτή ιστορία.
Αλεξάνδρα Κ Ούτε φόβος, ούτε πρόκληση. Λαχτάρα. Με την έννοια του υπέρμετρου ενθουσιασμού, όχι αυτή του τρόμου. Αγαπούσα τη Στρέλλα και το σύμπαν της ούτως ή άλλως, κι είναι πάντα δώρο να σου αναθέτουν να δουλέψεις πάνω σε υλικό με το οποίο νιώθεις ότι σχετίζεσαι ήδη προσωπικά. Έχω αναλάβει ξανά λιμπρέτο για τη Λυρική κι είναι όντως δύσκολη πίστα με πολλούς -πλην δημιουργικούς- περιορισμούς, αλλά πρώτη φορά είχα να κάνω με σύγχρονη όπερα, χωρίς ρίμα, άριες και ήδη υπάρχουσα μουσική. Αυτό που μου ζητήθηκε ήταν η μεταφορά επί σκηνής, όχι ένα καινούριο κείμενο απ' τη δική μου οπτική. Αυτό πράγματι θα με φόβιζε σε βαθμό παράλυσης και δεν πιστεύω πως θα ήμουν ο κατάλληλος άνθρωπος για κάτι τέτοιο.
Την μουσική της κινηματογραφικής ταινίας υπογράφει ο Μιχάλης Δέλτα, δίνοντας σίγουρα τον δικό του τόνο, τη δική του θερμοκρασία και συναίσθημα στην εικόνα. Πώς ξεκινά κανείς να δημιουργήσει μία όπερα, εντελώς ελεύθερα και με τη δική του προσέγγιση και «φωνή»;
Μιχάλης Παρασκάκης Νομίζω είναι καθαρά θέμα προσέγγισης. Ποτέ δεν με απασχόλησε μια μεταφορά της ταινίας καρέ προς καρέ στη σκηνή. Αυτό θα ήταν μεγάλη παγίδα. Ήθελα να μείνω πιστός στην ουσία και το πνεύμα του έργου μέσα όμως από μια νέα, δική μου προσέγγιση και ερμηνεία. Μου ήταν τελικά εύκολο να ξεκολλήσω από το ισχυρότατο στίγμα της ταινίας, γιατί απλά μιλάμε για ένα άλλο μέσο, με διαφορετικές δυνατότητες, περιορισμούς κι ελευθερίες.
Η «Στρέλλα» έχει στοιχεία αρχαίας τραγωδίας, είναι queer, έχει χιούμορ, καταλήγει τρυφερά και γλυκά. Πάνω από όλα όμως έχει βαθιά συγκίνηση. Όλα αυτά ενισχύονται από τη φόρμα της όπερας - από τη ζωντανή ορχήστρα, από το μουσικό κρεσέντο συναισθημάτων; Ποιες είναι οι αξίες της παράστασης που πιστεύετε ότι ενισχύουν την εμπειρία των θεατών;
Μιχάλης Παρασκάκης Για μένα η Στρέλλα είναι μια οπερατική ταινία, ακριβώς γιατί έχει όλα αυτά τα στοιχεία. Εγώ με τη σειρά μου έφτιαξα μια κινηματογραφική όπερα. Δε θα έλεγα ότι η όπερα ενισχύει, αλλά ότι παρουσιάζει υπό ένα άλλο πρίσμα την ιστορία, μέσω της δικής της δύναμης και με τα δικά της εργαλεία. Θέλω να πιστεύω πως η παράσταση έχει καταφέρει να κρατήσει την ουσία, το χιούμορ, τη συγκίνηση και την αμεσότητα, τα χρώματα, την φροντισμένη απλότητα, την πνευματική τέρψη μαζί με την απενοχοποιημένη απόλαυση.
Γιώργος Κουτλής Δεν προσθέτει κάτι η όπερα δωματίου στη “Στρέλλα”. Δεν νομίζω ότι χρειάζεται να προστεθεί κάτι στην ταινία. Είναι πλήρης. Αυτό που κάνει η όπερα είναι να φωτίζει την ιστορία από άλλη οπτική γωνία. Αφηγείται την εμπειρία της ταινίας με όχημα τη μουσική. Κι όσον αφορά στην εμπειρία των θεατών νομίζω, ότι όταν τα δρώντα πρόσωπα είναι ζωντανα μπροστά σου είναι πάντα μια μοναδική εμπειρία.
Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία και ποια η μεγαλύτερη ικανοποίηση, βλέποντας το τελικό αποτέλεσμα;
Γιώργος Κουτλής Νομίζω είμαστε συνηθισμένοι να βρίσκουμε σκηνικές λύσεις για το οτιδήποτε. Εννοώ υπάρχουν έργα που διαδραματίζονται σε λίμνες και ωκεανούς, έργα που από τη μια στιγμή στην άλλη πάνε από τη γη στον Άρη, κι ό,τι άλλο μπορείς να φανταστείς. Αυτός ο περιορισμένος θεατρικός χώρος σε οδηγεί σε δημιουργικές λύσεις που πολλές φορές προσδίδουν ποίηση στα έργα. Εδώ προφανώς το πέρασμα σε χώρους π.χ. από το καφενείο στο χωριό, στο σπίτι της Στρέλλας ή σε σκηνές με χρονικό διάστημα ανάμεσά τους γίνεται με κινηματογραφική ταχύτητα και αυτό δημιουργεί πολλές πρακτικές δυσκολίες. Η πιο συνήθης απ’ αυτές τις δυσκολίες είναι το πότε θα προλάβει ένας performer να αλλάξει ρούχα. Στο θέατρο έχουμε πάντα ενιαίο σκηνικό χώρο και χρόνο. Αυτή είναι η ομορφιά του και η δυσκολία του.
Αλεξάνδρα Κ Το να μην επιβάλλω τίποτα δικό μου στο έργο αλλά να το παραδώσω σώο, με όλους τους χυμούς του στους υπόλοιπους συντελεστές και σε ένα κοινό που το έχει ήδη αγαπήσει. Σε τεχνικό επίπεδο ήταν το μοντάζ των σκηνών: πώς μπορούν να ενοποιηθούν επί σκηνής θεματικές ενότητες και χώροι με τρόπο που να μη χαθεί η ροή της ιστορίας. Κι έπειτα: το μοντάζ στον κινηματογράφο καθοδηγεί τη σκέψη του θεατή. Πώς να το διατηρήσω αυτό όταν δεν έχω το περιθώριο να πηδάω στον χρόνο και τον χώρο; Επέλεξα να "μπλέξω" σκηνές, τις έβαλα σε διάλογο μεταξύ τους, αφήνοντας υπόνοιες στον θεατή για το τι πρόκειται να συμβεί.
Μιχάλης Παρασκάκης Είναι η πρώτη φορά που αναλαμβάνω ένα τόσο μεγάλο εγχείρημα και μπορώ να πω ότι ο δρόμος ήταν σπαρμένος με δυσκολίες. Η μεγαλύτερη, δε θα το κρύψω, ήταν το θέμα που ξέσπασε σχετικά με τον πρώτο ρόλο. Η μεγαλύτερη ικανοποίηση είναι να αγκαλιάζουν οι συνεργάτες το έργο και να το βλέπω να ολοκληρώνεται. Πολλοί είμαστε παλιοί φίλοι και συνεργάτες, κι είναι ιδιαίτερη χαρά να βρισκόμαστε μαζί σ’ αυτήν την παραγωγή. Η Αναστασία Κότσαλη που ερμηνεύει θαυμάσια τον δύσκολο ρόλο της Κάλλας-alter ego, ο Κωνσταντίνος Τερζάκης, ήρεμη δύναμη που αντιμετώπισε από την αρχή με μεγάλο σεβασμό το έργο και διευθύνει καταπληκτικά όχι μόνο τη μουσική, αλλά και την ομαλή συνεργασία τόσο ετερόκλητων ανθρώπων, πολλοί μουσικοί της ορχήστρας, η οποία κάνει εξαιρετική δουλειά. Αλλά κι οι νέοι συνεργάτες, η Λέττα, η Ιωάννα, η Βικτωρία, ο Γιώργος, η Φένια, οι υπόλοιποι τραγουδιστές και μουσικοί, μπήκαν στο πρότζεκτ ενθουσιασμένοι και δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό.
Λέττα, πώς σου φαίνεται ότι δούλευες στο Strella’ s House στο Γκάζι, και τώρα έχεις την μεγάλη ευκαιρία να υποδυθείς τη Στρέλλα; Φαντάζομαι ότι είχε δει την ταινία, σωστά;
Λέττα Κάππα: Αν τότε το 2010 και μετά που δούλευα στο Strella’s House μου έλεγες ότι το 2023 θα ερμηνεύσω τη Στέλλα στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ θα σου έλεγα ότι είσαι του γιατρού. Σαφώς και έχω δει την ταινία τουλάχιστον πέντε φορές.
Τι σε άγγιξε στη Στρέλλα, πώς συνδέεσαι εσύ προσωπικά με αυτή την ηρωίδα; Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση του ρόλου;
Με άγγιξε ο δυναμισμός της και ταυτόχρονα ο ιδιαίτερα ευαίσθητος χαρακτήρας της. Αυτά θα μπορούσα να πω ότι είναι δύο κοινά μας χαρακτηριστικά. Κατά τ ’άλλα δεν είχα παρόμοια βιώματα με της ηρωίδας.
Φοβήθηκατε ότι ένα τέτοιο επίτευγμα στο τέλος της ημέρας θα συγκριθεί άμεσα με την ταινία, που έχει ήδη γράψει την ιστορία της;
Αλεξάνδρα Κ Ως θεατής, δεν θα έμπαινα στη διαδικασία να συγκρίνω τα δύο. Νομίζω πως καθένας προσέρχεται με άλλα ζητούμενα στα δύο είδη, μπαίνει εν γνώσει του σε μια διαφορετική συνθήκη με διαφορετικούς κώδικες. Κι εδώ μιλάμε για όπερα, για το πώς μετέφρασε ένας συνθέτης αυτή την ιστορία σε μουσική.
Λέττα Κάππα: Δεν πιστεύω ότι τίθεται θέμα σύγκρισης. Η ταινία του Πάνου Κούτρα είναι ένα αριστούργημα και οπωσδήποτε η υπέροχη ερμηνεία της Μίνας Ορφανού είναι μοναδική. Ωστόσο στην προκειμένη περίπτωση η Λυρική ανεβάζει το έργο αυτό με απόλυτο σεβασμό και πειθαρχία ως προς το κείμενο μετατρέποντας το σε όπερα δωματίου.
Γιώργος Κουτλής Το έχω σκεφτεί αλλά δεν με αγχώνει. Είναι μέσα στο παιχνίδι.
Τα φώτα σβήνουν, η αυλαία πέφτει. Με τι σκέψεις, συναισθήματα θα θέλατε να φύγουν οι θεατές από την παράσταση; Ποιο διάλογο ανοίγει μέσα μας;
Λέττα Κάππα: Ότι μόνο με αγάπη, αυτοσεβασμό, αυτοεκτίμηση και αξιοπρέπεια μπορούμε να είμαστε περήφανοι ως άνθρωποι και να υποστηρίζουμε ότι πρεσβεύουμε.
Γιώργος Κουτλής Νομίζω θα ήθελα να φύγουν με οξυμένη την ενσυναίσθησή τους και μια ανάγκη να μην κρίνουν τους γύρω τους. Μια ανάγκη να αγαπήσουν γιατί όπως λέει κι ο Γιώργος του έργου: “Όλα αυτά τα χρόνια που πέρασαν κι όλα αυτά που θα έρθουν… Δεν είναι παρά μια στιγμή…”
Αλεξάνδρα Κ Το ανήκειν. Η τρυφερότητα. Η αγάπη. Κάποια στιγμή λέει ο πατέρας-εραστής στη Στρέλλα: "Μ’ έκανες να σ’ αγαπήσω με όλους τους τρόπους που ένας πατέρας μπορεί ν’ αγαπήσει το παιδί του". Είναι σοκαριστική φράση και ταυτόχρονα μεγάλη, με την έννοια του μεγαλείου. Σου θέτει ένα δίλημμα που σου καίει τον εγκέφαλο. Δοκιμάζει τα όριά σου. Σε φέρνει αντιμέτωπο με την ηθική που νόμιζες πως είχες κατακτήσει. Μ' αυτή την αίσθηση πως έχει ξεπεράσει ένα προσωπικό του όριο θέλω να φεύγει ο θεατής. Με πληγωμένη την κοσμοθεωρία του.
Μιχάλης Παρασκάκης Η τέχνη που προσπαθεί να χειριστεί και να ελέγξει τις αντιδράσεις, τις σκέψεις και τα συναισθήματα μου, με ενοχλεί και με απομακρύνει. Γι’ αυτό προσπαθώ στα έργα μου να μεταγγίσω με ειλικρίνεια τις δικές μου σκέψεις και συναισθήματα κι όχι αυτά που θα ήθελα να προκαλέσω, ώστε ο θεατής να είναι ελεύθερος να νιώσει αυτό που του προκύπτει αυθόρμητα. Μου αρκεί να μη φύγει προδομένος.
Η προηγούμενη διανομή της παράστασης ακυρώθηκε, ώστε να βρεθεί πρόσωπο που και θα πληροί τις φωνητικές απαιτήσεις του ρόλου, αλλά θα ανήκει και στην κοινότητα των διεμφυλικών ατόμων. Πιστεύετε ότι και ουσιαστικά και συμβολικά αυτό είναι μία νίκη για υπέρ της συμπεριληπτικότητας των διεμφυλικών ατόμων στην ελληνική κοινωνία; Ή στις τέχνες αυτό είναι μία υπερβολή: κάθε ηθοποι@ς θα πρέπει να είναι ελεύθερ@ς να παίξει οποιοδήποτε ρόλο;
Λέττα Κάππα: Δε νομίζω ότι είμαι εγώ ο κατάλληλος άνθρωπος για να απαντήσω στην ερώτησή. Ωστόσο μπορώ να εκφέρω την γνώμη μου η οποία είναι ότι η τέχνη δεν έχει φύλο. Αν πάμε πίσω στην αρχαιότητα, στο θέατρο, άντρες ηθοποιοί υποδύονταν γυναικείους ρόλους.
Μιχάλης Παρασκάκης Δεν ακυρώθηκε ακριβώς όλη διανομή, καθώς ούτως ή άλλως σκοπεύαμε να κάνουμε ακρόαση για τους ρόλους της Μαίρης, της Βίλμας και της ντραγκ περφόρμερ στο κλαμπ. Τώρα, για την ουσία του θέματος, συμφωνώ και με τις δύο φαινομενικά αντίθετες θέσεις. Κάθε ηθοποι@ πρέπει να είναι ελεύθερ@ να ερμηνεύσει οποιονδήποτε ρόλο, αν είναι κατάλληλ@ γι’ αυτόν, ασχέτως με το βίωμά του. Αυτή τη στιγμή όμως δεν ισχύει κάτι τέτοιο για την διεμφυλική κοινότητα. Στην παρούσα συγκυρία είναι μια νίκη λοιπόν στο συμβολικό επίπεδο. Αν αυτή η νίκη φέρει ως αποτέλεσμα την συμπερίληψη της διεμφυλικής κοινότητας μέσα στον χώρο της μουσικής, της όπερας, της εκπαίδευσης κ.λπ. τότε θα μιλάμε και για ουσιαστική νίκη.
Γιώργος Κουτλής Νομίζω είναι λάθος να αντιπαραβάλουμε αυτά τα δύο. Προφανώς και είναι μια νίκη υπέρ της συμπεριληπτικότητας αυτό που έγινε. Και προφανώς κάθε ηθοποιός πρέπει να είναι ελεύθερος να παίξει οποιοδήποτε ρόλο. Νομίζω όλη η κουβέντα γίνεται για να σταματήσουν άνθρωποι να είναι στο περιθώριο, και να αρχίσουν να έχουν όλοι ίδιες ευκαιρίες στην εκπαίδευση και στην κοινωνική - επαγγελματική ζωή. Κι αυτό νομίζω είναι ένα στάδιο που καλώς υπάρχει μπας και κάποια στιγμή στο μέλλον ζούμε όλοι σαν ισότιμα μέλη μιας κοινωνίας. Δεν έχω ιδέα πόσο θα πάρει, αλλά άμα καταφέρουμε να έχουμε μια τέτοια κοινωνία δεν θα υπάρχει λόγος να είναι κριτήριο το βίωμα ενός ηθοποιού για να παίξει κάτι. Μέχρι τότε έχουμε πολύ δρόμο ακόμη και αυτές οι νίκες είναι σημαντικές.
Αλεξάνδρα Κ Ναι, πιστεύω πως είναι μια νίκη. Και το ότι το θεωρούμε νίκη αποδεικνύει πόσο ανέτοιμο είναι ακόμα το σύστημα να συμπεριλάβει στους κόλπους του κοινότητες που μέχρι πριν λίγο καιρό δεν είχαν την παραμικρή ορατότητα. Συνειδητοποιείτε γιατί δεν έχουμε ένα διεμφυλικό άτομο που να είναι επαγγελματίας οπερατικός τραγουδιστής/στρια; Αν ένιωθαν καλοδεχούμενα τα άτομα αυτά σε τέτοια είδη εκπαίδευσης και σε τέτοιους θεσμικούς χώρους, θα καθόμασταν τώρα να αναλύουμε αν είναι υπερβολή ή όχι; Αυτή η ερώτηση περί τέχνης νιώθω πως μας αποπροσανατολίζει από το πραγματικό πρόβλημα που είναι το κατά πόσον έχουν πρόσβαση στο σύστημα αυτές οι κοινότητες, όχι το αν θα πληγωθεί η τέχνη από την παρουσία κάποιου μη εκπαιδευμένου. Προσωπικά χέστηκα αν θα πληγωθεί η τέχνη. Να υπάρχει εκεί έξω ένα παράδειγμα θέλω. Να το δει ένα νέο παιδί και να πει "α, γίνεται" και σε δέκα χρόνια να έχουμε μια επαγγελματία τρανς τραγουδίστρια όπερας πρώτη φίρμα στη Λυρική.
ΣΤΡΕΛΛΑ | Οπερα | Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής | Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος: 01, 03, 04, 05, 07, 08, 10, 11, 12 Φεβ 2023
Λιμπρέτο: Αλεξάνδρα Κ*, βασισμένο στην ομώνυμη κινηματογραφική ταινία του Πάνου Χ. Κούτρα
Μουσική διεύθυνση: Κωνσταντίνος Τερζάκης
Σκηνοθεσία: Γιώργος Κουτλής
Σκηνικό: Εύα Μανιδάκη
Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη
Επιμέλεια κίνησης, χορογραφία: Φένια Αποστόλου
Σχεδιασμός φωτισμών: Νίκος Βλασόπουλος
Μουσική προετοιμασία: Φρίξος Μόρτζος, Μαρία Νεοφυτίδου
Στρέλλα: Λέττα Κάππα
Κάλλας: Αναστασία Κότσαλη
Γιώργος: Διονύσης Τσαντίνης
Μαίρη: Ιωάννα Ζαμ-Πέτρου
Άλεξ: Νίκος Σπανάτης
Βίλμα: Βικτωρία Τσιτουρίδου-Μάγια
Αντώνης, Γιούρι: Γιάννης Φίλιας
Νίκος, Αστυνομικός: Νικόλας Μαραζιώτης
Ντραγκ περφόρμερ: Νίνα Νάη
Κουλουκούσης: Γιώργος Ρούπας
Σκίουρος: Αλέξανδρος Σταυρόπουλος
Παιδί: Χριστίνα Κυριάκη / Διδώ Παπανικολάου
Μουσικοί: Άνα Κίφου (φλάουτο), Αντώνης Τσαχτάνης (κλαρινέτο), Γκουίντο ντε Φλάβιις (σαξόφωνο), Γιώργος Κρίμπερης (τρομπόνι), Καζούγιο Τσουνεχίρο (κρουστά), Μίσλαβ Ρέζιτς (ηλεκτρική κιθάρα), Κατερίνα Κωνσταντούρου (πιάνο), Κώστας Ράπτης (ακορντεόν), Φανή Βοβώνη (βιολί), Χάρης Παζαρούλας (κοντραμπάσο)
