Σε μία από τις πιό σκληρές φαβέλες του Ρίο ντε Τζανέιρο, μία ομάδα παιδιών ονειρεύονται να ανεβάσουν τον «Ευτυχισμένο Πρίγκιπα» του Οσκαρ Γουάϊλντ, μια αφορμή για τις πρωτόγνωρες αλλαγές που θα φέρει το θέατρο στον τρόπο με τον οποίο βλέπουν τον εαυτό τους, το γκέτο τους, τη γεμάτη αντιφάσεις πόλη τους, μια πόλη που ακροβατεί ανάμεσα στην τυφλή βία και τις ξέφρενες φιέστες ενώ την ίδια ώρα τα παιδιά ακροβατούν ανάμεσα στο όνειρο του θεάτρου και τη σκληρή πραγματικότητα.
Ο Πάνος Δεληγιάννης βρέθηκε ακριβώς σε αυτό τον κενό χώρο, ανάμεσα στην πραγματικότητα και το όνειρο και μιλάει στο Flix για την εμπειρία.
Τι σας συνδέει με τη Βραζιλία;
Η σχέση μου με την Βραζιλία έχει υπάρξει σχεδόν μεταφυσική, από έφηβος την σκεπτόμουν πάντα έντονα, κυρίως ακούγοντας την μουσική της. Η σάμπα και η μπόσα νόβα μου μάγευαν το μυαλό και διαβάζοντας ο,τι έβρισκα μπροστά μου αναφορικά με αυτήν ονειρευόμουν ταξίδια και εξερευνήσεις. Ωσπου ξεκίνησα κάποια στιγμή πριν είκοσι χρόνια περίπου την περιήγηση μου, στην αρχή τουριστικά, στην συνέχεια ταξίδι με ταξίδι άρχισα να ανακαλύπτω πιό ουσιαστικά πράγματα παρατηρώντας και βιώνοντας δυό διαφορετικούς πόλους. Ο πρώτος, η Βραζιλία της Μπάχια, μιας πολιτείας σχεδόν Αφρικάνικης - όπου ο λευκός είναι κάτι εντελώς σπάνιο- ένας πόλος που τον βίωσα παίζοντας κρουστά σε μια αφρομπραζίλιαν διεθνή μπάντα, τους Batala, και παίρνοντας μέρος μαζί με τους Cortejo Afro στο καρναβάλι εκεί. Ο δεύτερος πόλος ήταν για εμένα η Βραζιλία του Ρίο ντε Τζανέιρο, όπου σε μια φαβέλα του, το Vidigal, είχε εγκατασταθεί 10 χρόνια πριν περίπου ο πρωταγωνιστής της ταινίας, σκηνοθέτης Σωτήρης Καραμεσίνης παλεύοντας για το όνειρο του, το θέατρο.
Πώς προέκυψε η ιδέα για το «Ευτυχισμένοι Πρίγκιπες»;
Κατά την διάρκεια των ταξιδιών μου στην Βραζιλία ανά τα χρόνια, πάντα έψαχνα να βρω την ιστορία που θα μπορούσε να δώσει μια ενδιαφέρουσα ταινία. Πολλές ιδέες για «σενάρια» προκύπταν κατά καιρούς χωρίς όμως μεγάλη τύχη στην συνέχεια. Οι «Ευτυχισμένοι Πρίγκιπες» ήταν μια ιστορία που «φώναζε» από την αρχή, μια ιστορία που εμπεριείχε όλα όσα ήθελα να καταγράψω τόσα χρόνια στην χώρα αυτή. Οταν λοιπόν έγινε η πρόταση από την ντόνα Yolanda την διευθύντρια του «Solar Meninos de Luz», αυτού του τόσο ιδιαίτερου σχολείου, στις φαβέλες Pavâo Pavâozinho και Cantagalo του Rio, στον Σωτήρη Καραμεσίνη να διδάξει και να κάνει θέατρο με τα παιδιά εκεί, το ένιωσα αμέσως. Πήρα το αεροπλάνο για το Ρίο την άλλη μέρα σχεδόν και με μια κάμερα συνέθεσα πρόχειρα μια πρώτη προσέγγιση της ιστορίας. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα ο χρόνια φίλος και παραγωγός της ταινίας Αργύρης Παπαδημητρόπουλος έχοντας και εκείνος εμπειρία από ταξίδι στην Βραζιλία γοητεύτηκε από την ιστορία και την υποστήριξε δυνατά. Στην παρέα μπήκε και η σεναριογράφος μας Νατάσα Σέγκου και οι «Ευτυχισμένοι Πρίγκιπες» είχαν πια μια γερή βάση για μια όμορφη ταινία: το ομώνυμο παραμύθι του Οσκαρ Γουάιλντ, όπου περιγράφεται η φανταστική ιστορία του αγάλματος ενός πρίγκιπα που όπως ο Ιησούς Λυτρωτής στο Ρίο, παρατηρεί από ψηλά τη ζωή που κυλάει στα πόδια του, τις κοινωνικές αδικίες, τις ανισότητες, τη φτώχεια, το περιθώριο, την αδικία. Και είναι τόσο όμοια η ιστορία που γράφτηκε ογδόντα χρόνια πριν φτιαχτεί το άγαλμα του Χριστού του Λυτρωτή στο Rio, με την σημερινή κατάσταση που επικρατεί στην Βραζιλία και στις φαβέλες, που τα παιδιά μαθητές – ηθοποιοί το αγκάλιασαν αμέσως και μπήκαν στην διαδικασία των προβών και της προετοιμασίας της παράστασης με ιδιαίτερο ζήλο. Η φόρμα της ταινίας διαμορφώθηκε και συναποφασίστηκε με τον Αργύρη και την Νατάσα μετά από έρευνα που έκανα μαζί της μέσα στην φαβέλα μέσα σε πολύ δύσκολες συνθήκες. Το ίδιο πολύτιμη ήταν επίσης η βοήθεια του Σωτήρη και των υπολοίπων κοριτσιών, συν-διδασκάλων του Σωτήρη στη θεατρική εκπαίδευση και εξέλιξη του acting των παιδιών και στο στήσιμο της παράστασης. Η ταινία έχει μία ξεχωριστή ιδιαιτερότητα σαν φόρμα που επιβλήθηκε σχεδόν από τις άγριες συνθήκες που επικρατούσαν. Η ρεαλιστική καταγραφή και ταυτόχρονα η αναπαράσταση στιγμών από τα ίδια τα παιδιά, τις οικογένειες τους και τους δασκάλους δημιουργεί ένα μείγμα γραφής που κάνει όλη την ταινία ένα κινηματογραφικό παιχνίδι όπου τα σύνορα ανάμεσα στα συμβάντα και την απαναπαράσταση χάνονται.
Με ποιον τρόπο αντιμετωπίσατε κινηματογραφικά τις έντονες αντιθέσεις της Βραζιλίας, την πολύχρωμη, θορυβώδη πλευρά της με αυτή την «αφανή» των παιδιών που είναι οι ήρωές σας;
Η προσήλωση στα πρόσωπα των ηρώων είναι το κεντρικό γνώρισμα της κινηματογράφησης. Η αφοσιωμένη αυτή προσήλωση εκφρασμένη με κοντινά και περιεκτικά πλάνα αποφορτίζεται συχνά με πιο ανοικτές ενότητες εικόνων που εντάσσουν τους χαρακτήρες μέσα στην ευρύτερη γεωγραφία της φαβέλας αλλά και ολόκληρου του Ρίο. Οι δύο αυτοί πόλοι, «κλειστό-ανοικτό» / «κοντινό-γενικό» / «ομάδα-κόσμος» / είναι που συνδυαστικά εντέλει δημιουργούν έναν αισθητικό ρυθμό που διέπει την ταινία. Η κίνηση από το κλειστό στο ανοικτό είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον τόπο της ιστορίας, το Ρίο, καθώς το αχανές άνοιγμα του βλέμματος στον ορίζοντα, η απέραντη εντύπωση ορατότητας που μεταφέρει η θέση της πόλης συνυπάρχει με την κλειστοφοβία της φαβέλας, χωραταξικά αλλά και μεταφορικά. Εξαιρετική βοήθεια η καταπληκτική δουλειά της Διευθύντριας Φωτογραφίας Χριστίνας Μουμούρη και του βοηθού της Κώστα Μπάμπη που θαρραλέα βρέθηκαν ξαφνικά, μέσα σε μια μέρα, από την Αθήνα να κινηματογραφούν ανάμεσα ακόμη και σε μάχες μεταξύ αστυνομίας και bandidos.
**Τι μάθατε για την ανθρώπινη κατάσταση, το σινεμά, τη ζωή, μετά την εμπειρία των γυρισμάτων με αυτά τα παιδιά;
Στην πραγματικότητα άλλαξε η θεώρηση μου για τα πάντα. Τα παιδιά είναι παντού πλούτος, απλά χρειάζεται να συναντήσουν, να δουν το φως. Τα δικά μας παιδιά στην φαβέλα συχνά έχοντας συγγενείς ή γείτονες βαριά παραβατικούς καλούνται να διαμορφώσουν χαρακτήρα και αξίες σε ένα περιβάλλον εντελώς εχθρικό. Η επιμονή στην παιδεία όμως, που το σχολείο αυτό επί 30 σχεδόν χρόνια προσφέρει δωρεάν, και ο σεβασμός όλης της φαβέλας σε αυτό, αφήνει κάποια ελπίδα για το μέλλον , σε μια Βραζιλία όπου δεν έχει πιά μάτια για το μέλλον των απόκληρων τέτοιων κοινοτήτων.
Είναι το θέατρο ή η τέχνη γενικότερα ένας τρόπος για να μάθει τους ανθρώπους να επιβιώνουν;
Η τέχνη και ειδικά το θέατρο υπήρξε πάντα ο τρόπος που ο άνθρωπος διάλεγε να ξορκίσει το κακό, μεταφέροντας στην σκηνή την καθημερινότητα του με όλα της τα προβλήματα, βαθιά, υπαρξιακά και φιλοσοφικά. Με αυτόν τον τρόπο, τα παρατηρεί υπό άλλο πρίσμα πιο ασφαλές, τα βιώνει, τα επεξεργάζεται και προχωρά. Πόσο μάλλον εδώ στην δική μας ιστορία, όπου τα παιδιά βρήκαν μέσα από την παράσταση αυτή ένα πολύτιμο τρόπο να εξωτερικευτούν και να «δηλώσουν» την άποψη τους για την κατάσταση μέσα στην φαβέλα.
Που εντοπίζετε τη δύναμη του ντοκιμαντέρ γενικότερα ως κινηματογραφικού «είδους»;
Η αλήθεια του είναι η δύναμη του. Πόσες φορές έχουμε αναρωτηθεί αν κάτι που συμβαίνει είναι αλήθεια . . . έχουμε ακούσει πολλές φορές την έκφραση αυτό δεν συμβαίνει ούτε στο σινεμά! Ε, εκεί βρίσκεται η δύναμη του, και με την ελευθερία της θεματολογίας του μας ταξιδεύει σε μέρη και καταστάσεις ιδιαίτερα δυσπρόσιτες στην καθημερινότητα . Τι θα θέλατε να αισθανθεί ή να σκεφτεί κάποιος που θα δει το ντοκιμαντέρ σας;
Tι άλλο απο το να συναισθανθεί, να νιώσει πώς τα παιδιά βιώνουν την καθημερινότητα τους, πως ορίζουν την αλήθεια τους, διαμορφώνοντας τον χαρακτήρα τους σε ένα περιβάλλον εχθρικό, σαν την φαβέλα, όπου το καλό και το κακό, τόσο μπερδεμένα μεταξύ τους, μάχονται βίαια καθημερινά το ένα το άλλο. Επίσης το μεγαλείο του να δίνει κανείς ανιδιοτελώς, όπως το σχολείο αυτό και οι συνεργάτες του.
