Η (τηλεοπτική) ανασκόπηση της δεκαετίας του 2010 ξεκινάει, αναγκαστικά, από τα 80s.
Σαν μια συνείδηση αποκομμένη από σώμα και εποχή, που ταξιδεύει στο παρελθόν για να βρει αποκούμπι και παρηγοριά, το συλλογικό εγώ της σημερινής ποπ κουλτούρας έχει βρει την εποχή της, και είναι τρεις δεκαετίες πίσω. Η μόδα είναι «Stranger Things». Οι μεγάλοι τσακωμοί της μαζικής κουλτούρας διεξάγονται στο πεδίο 80s ανακυκλώσεων, από τους «Ghostbusters» ως τον Νταρθ Βέιντερ και τον Χαν Σόλο. Δεν είναι φυσικά η πρώτη φορά στην ιστορία που το βλέμμα στρέφεται στην ασφάλεια ενός καθαρισμένου από αιχμές παρελθόντος. Ακόμα και στα ίδια τα ριγκανικά, ψυχροπολεμικά 80s, η μαζική κουλτούρα αναζητούσε ένα ασφαλές λιμάνι, χωρίς απειλές, σε μια εξιδανικευμένη εικόνα των 50s, καθαρή, ασπρόμαυρη.
Σήμερα η πολιτική και κοινωνική κατάσταση έχει και πάλι κάτι το αποπνικτικό. Η ακροδεξιά κυνηγάει πρόσφυγες, κανόνες πολιτικής και κοινωνικής συνεννόησης καταρρίπτονται μέρα με τη μέρα, κι ο καπιταλισμός ξεζουμίζει ό,τι τελευταία έχει απομείνει καθώς το χάσμα οικονομικής ανισότητας γιγαντώνεται. Οταν εξελέγη ο Τραμπ, στο twitter έγραψε ένας πως «γι’αυτό δεν υπάρχουν ταξιδιώτες από το μέλλον». Ο Τραμπ είναι ένα σύμπτωμα φυσικά, και οι τάσεις σαν αυτή που συζητάμε δεν ξεκινούν και τελειώνουν από το ένα δευτερόλεπτο στο άλλο. Ομως η Ιστορία μοιάζει εδώ και καιρό να τελειώνει - οι φυσικοί πόροι καταστρέφονται, οι μεγάλες επιχειρήσεις έρχονται πριν τους ανθρώπους, κι ακόμα και η ίδια η δημιουργία, παραδομένη σχεδόν ολοκληρωτικά σε πολυεθνικές, κοιτάζει διαρκώς πίσω αναμασώντας τα αποφάγια του παρελθόντος.
Αν είμαστε στο τέλος της Ιστορίας ή αν απλά υπάρχουν στιγμές που φαίνεται σαν κάτι τέτοιο να ισχύει, έχουν αρκετά κοινά με τις ηρωίδες του ήδη κλασικού επεισοδίου «Black Mirror» που ξεχώρισε κατευθείαν ανάμεσα στα υπόλοιπα της 3ης σεζόν, της πρώτης που κυκλοφόρησε μετά την μεταγραφή της αγγλικής σειράς ανθολογίας στο Netflix.
Ο δημιουργός του «Black Mirror», Τσάρλι Μπρούκερ, ήθελε να αλλάξει ταχύτητα και τόνο ενόψει της εμφάνισης στη νέα πλατφόρμα. Το «San Junipero» ήταν το πρώτο επεισόδιο που έγραψε μετά την αποχώρηση από το αγγλικό Channel 4 και ο άμεσα εμφανής διαφορετικός τόνος του, με ένα πολύχρωμο 80s περιβάλλον και μια ζεστή ιστορία αγάπης στο κέντρο του, ήταν αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης του πρόθεσης. «Ηθελα να ανατρέψω την ιδέα του τι είναι ένα επεισόδιο “Black Mirror”», λέει στο Vanity Fair.
Το «San Junipero» είναι εξαρχής κάτι διαφορετικό από το σκοτεινό, δυστοπικό περιβάλλον στο οποίο συνήθως εξελίσσονταν οι κατάμαυρες ιστορίες του «Black Mirror» ως εκείνο το σημείο. Είναι, ή τελοσπάντων ξεκινάει, σαν ιστορία εποχής. Σε ένα νυχτερινό κλαμπ μιας παραλιακής περιοχής των 80s, με όλα τα χρώματα και τους ήχους που αυτό συνεπάγεται, η εσωστρεφής Γιόρκι (Μακένζι Ντέιβις, μια από τις ηθοποιούς της δεκαετίας ανάμεσα σε αυτό και στο «Halt and Catch Fire») γνωρίζει την Κέλι (Γκούγκου Μπάθα-Ρο) και ανάμεσά τους ξεκινά ένα αβέβαιο ερωτικό παιχνίδι διαφορετικών εποχών.
Για αρκετό διάστημα, ο θεατής πρέπει από τη μία πλευρά να αναρωτηθεί πώς αυτό που παρακολουθεί μπορεί να ταιριάξει στην κοσμοθεωρία του «Black Mirror» κι από την άλλη αφήνεται να χαθεί μαζί με τις ηρωίδες, στον πολύχρωμο, απενοχοποιημένα φαν, αόριστα 80s κόσμο. Στο γενικότερο απογειωτικό συναίσθημα συνεισφέρει και η θέα δύο γυναικών (διαφορετικού μάλιστα χρώματος) που αφήνονται να ερωτευτούν σε μια εποχή, μακριά από τη δική μας, που ίσως να μην ήταν εξίσου εύκολο ή αποδεκτό - κάτι που κι ο ίδιος ο Μπρούκερ έχει παραδεχτεί πως ήταν ένας πολύ σημαντικός παράγοντας στην απόφασή του να γράψει το κεντρικό ερωτικό ζευγάρι ως γυναίκες.
Στην πορεία [spoiler για όσους δεν το έχουν παρακολουθήσει] αποκαλύπτεται πως αυτό που παρακολουθούμε είναι μια μελλοντική ματιά στο τέλος του μέλλοντός μας, τραβώντας έναν συναρπαστικό - ακόμα κι αθέλητο - παραλληλισμό με τις ανάγκες των θεατών σε αυτή τη στιγμή της Ιστορίας. Στον κόσμο του επεισοδίου, οι άνθρωποι στέλνουν τη συνείδησή τους πακέτο στην εικονική εποχή της επιλογής τους. Η Γιόρκι και η Κέλι, όπως η ίδια η σειρά, όπως συλλογικά όλοι μας, επιλέγουν φυσικά τα 80s. Οταν σε ένα σημείο του επεισοδίου οι δυο τους συναντιώνται και σε μια άλλη εικονική χρονική περίοδο, στις αρχές του 21ου αιώνα, η Γιόρκι ρωτάει την Κέλι, αναστατωμένη, παραξενεμένη στα όρια της ενόχλησης: «Πώς διάολο είναι αυτή η εποχή σου;»
Ο Μπρούκερ φυσικά, ασυνείδητα ή όχι, δεν θα παρέδιδε σε καμία περίπτωση ένα τόσο εκτός χαρακτήρα γλυκό ερωτικό στόρι δίχως καμία φιλοσοφική περιπλοκότητα. Η ιστορία γεννήθηκε σε σημαντικό βαθμό από το ενδιαφέρον που του προκαλεί η θεραπεία νοσταλγίας, μια πρακτική που περιλαμβάνει ιδέες όπως το να ακούς σε μουσικές εποχών που δεν έχεις ζήσει ώστε να αφήσεις πίσω την παροντική πραγματικότητα. Εχει να κάνει με τη δημιουργικότητα και με το πώς το να βυθίζεσαι σε περιβάλλοντα άλλων εποχών μπορεί να εξασκήσει τη φαντασία.
Το επεισόδιο που καθορίζει τη δεκαετία εξερευνά την ιδέα της ζεστής αγκαλιάς που το παρελθόν μπορεί να προσφέρει, ένα παρελθόν ειδωμένο μέσα από μια αναγκαστικά ρομαντική ανάγνωση, ανθρώπων που απέχουν δεκαετίες από αυτό. Και συνδυάζει αυτό το concept με μια γενικότερη ιδέα περί σημασίας, ή αναγκαιότητας, του τέλους. Είναι ταυτόχρονα κριτική ματιά στη νοσταλγία αλλά και τρυφερή αποδοχή της.»
Η νοσταλγία μπορεί να αποβεί ασφαλής και εξισορροπητική δύναμη στην καθημερινή ζωή αποτελώντας διέξοδο από αγχωτικές ή τραυματικές καταστάσεις. Αλλά είναι λεπτή γραμμή, καθώς πολύ συχνά αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το να παγιδευτεί κανείς σε μια ρομαντικοποιημένη εκδοχή του παρελθόντος, είτε μιλάμε για προσωπικό παρελθόν είτε για ιστορικό. Η ιστορική νοσταλγία συνδέεται μάλιστα με βαθιά αισθήματα ανικανοποίητου από το παρόν και μια προτίμηση για το πώς «ήταν κάποτε τα πράγματα», συχνά μάλιστα με δεδομένο πως τα εν λόγω «πράγματα» είτε δεν τα έχουμε πράγματι ζήσει, είτε φυσικά δεν ήταν ποτέ -ακριβώς- έτσι.
Ο Μπρούκερ εξερευνά αυτή την ιδέα της ζεστής αγκαλιάς που το παρελθόν μπορεί να προσφέρει, ένα παρελθόν ειδωμένο μέσα από μια αναγκαστικά ρομαντική ανάγνωση, ανθρώπων που απέχουν δεκαετίες από αυτό. Και συνδυάζει αυτό το concept με μια γενικότερη ιδέα περί σημασίας, ή αναγκαιότητας, του τέλους. Η Κέλι εξηγεί γιατί το τέλος είναι αυτό που δίνει σημασία στην ύπαρξη και οριοθετεί τα πάντα. Ομως τελικά δε μπορεί παρά να λυγίσει απέναντι στην υπόσχεση μιας αιώνιας ζωής με την κοπέλα που της χάρισε ξανά ελπίδα. Είναι ταυτόχρονα κριτική ματιά στη νοσταλγία αλλά και τρυφερή αποδοχή της. Ζεστός εναγκαλισμός της γοητείας της 80s νοσταλγικής δίνης, όσο και γλυκόπικρη παραίτηση στο αναπόφευκτο της παράδοσής μας στην αγκαλιά της.
Το επεισόδιο κορυφώνεται σε ένα αξέχαστο φινάλε, όπου το «Heaven is a Place on Earth» (το οποίο ο Μπρούκερ φρόντισε να κλειστεί πριν προχωρήσει οτιδήποτε άλλο στην παραγωγή του επεισοδίου), ειρωνικό και ειλικρινές την ίδια στιγμή, ντύνει το αισθηματικό μοντάζ ενός κατάπιε-το-χάπι, χάπι έντ, όπου η Κέλι επιλέγει να ζήσει στο Μάτριξ. Για πάντα. Το συναίσθημα που αποτυπώνεται σε αυτό το φινάλε βρήκε ανταπόκριση, συναισθηματική, αισθητική, και γενικότερα ψυχολογική. Η νοσταλγική απόδραση, και δη σε μια εποχή σαν την απλουστευμένη αποτύπωση των 80s που κυριάρχησε στη διάρκεια των 10s, είναι στρωμένη με αστραφτερά παστέλ χρώματα και synth ηχοτοπία. Τα πάρτι San Junipero άρχισαν να ξεπηδούν παγκοσμίως, από το Λος Αντζελες μέχρι την Αθήνα, φυσικά.
Και όχι ότι η Μπελίντα Καρλάιλ είχε ποτέ ξεχαστεί, αλλά κάθε νέο άκουσμα του διαχρονικού χιτ της έστελνε ξανά ορδές θαμώνων και ακροατών και νέα έκσταση.
Το «Black Mirror» ταξιδεύοντας από την Αγγλία στην Αμερική, διάβασε τη φόρμουλά του ανάποδα, και πέτυχε την πιο βαθιά του ίσως ανάγνωση μιας Στιγμής, με ένα επεισόδιο που μοιάζει σε πρώτη ανάγνωση αντίθετο με το mission statement της σειράς. Οι φιλοσοφικές επεκτάσεις της ιστορίας που διηγείται, οι σκοτεινοί προβληματισμοί, είναι πάντα εκεί, αλλά αυτό που απουσιάζει είναι η προβλεψιμότητα, και η οποιαδήποτε αίσθηση κουνήματος δακτύλου. Η σειρά του Μπρούκερ πάντα ήθελε να δίνει την αίσθηση πως κοίταζε βαθιά στις ηθικές και φιλοσοφικές παγίδες της τεχνολογικής μας επέκτασης, διαδραματιζόμενο σε ένα μέλλον λίγων λεπτών από τώρα.
Με το «San Junipero», ο Τσάρλι Μπρούκερ δοκιμάζει εποχές, πειραματίζεται με φόρμες, και πετυχαίνει την εντονότερη ανάγνωση του συλλογικού μας παρόντος. Τον υπαρξιακό φόβο πως τίποτα δε θα τελειώσει, την ώρα που βιώνουμε ένα κάποιο τέλος της Ιστορίας. Και την αγνή αποθεωτική χαρά της ζεστασιάς του νοσταλγικού καταφυγίου, με την επανεγγραφή του παρελθόντος υπό σύγχρονους γνώριμους όρους, και με τα πρώτα «ooooh baby» της Μπελίντα Καρλάιλ ως το απόλυτο σύνθημα ασφαλείας.
Καμία ώρα τηλεόρασης των 2010s δεν αποτύπωσε με μεγαλύτερη ακρίβεια το πώς είναι να αγαπάς και να αγωνιάς σήμερα. Οπως θα έλεγε κι η Γιόρκι, τα ‘80s ήταν η εποχή μας.
Το «San Junipero», όπως και όλοι οι κύκλοι του «Black Mirror» streamάρουν στο Netflix.
