[προσοχή: Το παρακάτω κείμενο δεν αποκαλύπτει σημαντικά τμήματα της πλοκής που έχουν νόημα για την αφήγηση της ταινίας, ωστόσο για τις ανάγκες της κριτικής ενδέχεται να χαλάσει εκπλήξεις για όποιον θεατή θέλει να δει την ταινία χωρίς να γνωρίζει τίποτα, γι' αυτό και προτείνουμε να διαβάσετε το κείμενο αφού έχετε δει την ταινία.]
Τρομοκρατική επίθεση; Κάτι πολύ μεγαλύτερο. Γ' Παγκόσμιος Πόλεμος; Κάτι πολύ χειρότερο. Αρμαγεδδώνας; Κάτι ακόμα πιο αμετάκλητο. Από τι ακριβώς πρέπει να σώσει «Ο Πρωταγωνιστής», μυστικός πράκτορας μιας υπόγειας κυβερνητικής οργάνωσης, τον κόσμο; Από κάτι που έρχεται... από το μέλλον. Από τα σχέδια του Αντρεϊ Σέιτορ – ενός ισχυρού Ρώσου μαφιόζου, που βλέποντας τη ζωή του να τελειώνει, πατάει το Τhe Εnd και στον πλανήτη. Εχοντας ανακαλύψει την τεχνολογία που του επιτρέπει να κινείται μπρος-πίσω στο χρόνο, ο Σέιτορ μπορεί να επιστρέφει όσες φορές χρειάζεται πίσω, να διορθώνει τα λάθη, να αλλάζει το παρελθόν, να εξοντώνει τους εχθρούς - ώστε να φέρει σε πέρας ανενόχλητος το μεταποκαλυπτικό του σχέδιο. Θα καταφέρει ο Πρωταγωνιστής να τον ακολουθήσει στο χωροχρόνο και να τον σταματήσει; Μπορεί να βασιστεί στον Νιλ, τον Βρετανό ομόλογό του πράκτορα που παρουσιάζεται ως μυστηριώδης σύμμαχος; Θα εμπιστευτεί την Κατ, την κακοποιημένη σύζυγο του Σέιτορ, που θέλει να βάλει τέλος στον βίαιο γάμο της, σώζοντας την ανθρωπότητα από το σίγουρο δικό της; «Tenet», όμως, σημαίνει «αρχή». Κι ο χρόνος μετρά αντίστροφα. Και κανονικά. Την ίδια στιγμή.
Καλωσήρθατε σ' ένα ακόμα mind fuck του Κρίστοφερ Νόλαν. Καθίστε αναπαυτικά και δέστε τις ζώνες σας. Δε θα καταλάβετε τίποτα. Ή, μάλλον, θα ξεκινήσετε καταλαβαίνοντας τον άξονα της δράσης, το «tenet» («αξίωμα») όσων συμβαίνουν, αλλά γρήγορα θα πρέπει να ομολογήσετε ότι κανόνες κβαντικής φυσικής, αλγόριθμοι, θεωρήματα, νόμοι του χάους, «η έννοια της εντροπίας», «η ψαλλιδωτή διάδραση», «το αξίωμα των παππούδων», «το βέλος του χρόνου» είναι έννοιες που ο δημιουργός του «Inception», του «Interstellar» και του «Memento» χρησιμοποιεί για την κατασκευή ενός ακόμα αινιγματικού magnum opus, αλλά δεν περιμένει να κατανοήσουμε απόλυτα κι εμείς. «Μην προσπαθείς να καταλάβεις» λέει η επιστήμονας στον Πρωταγωνιστή, όταν του εξηγεί ότι η εντροπία κάνει ένα όπλο να ρουφά πίσω τις σφαίρες, ενώ ταυτόχρονα τις πυροβολεί. «Νιώσε το.»
Βλέπετε, ο Νόλαν δεν έμεινε ευχαριστημένος από το να κατασκευάζει παράλληλες πραγματικότητες και σουρεαλιστικούς κινηματογραφικούς κόσμους. Ο νέος στόχος είναι να τους αποσυνθέτει κι ανασυνθέτει την ίδια στιγμή, σε παράλληλη δράση. Η κίνηση στο χωροχρόνο μάς θέλει να ξεχάσουμε όσα ξέραμε: ο πάγος καίει, η βαρύτητα ίπταται, η δράση δεν είναι γραμμική, οι ήρωες δεν κλείνουν ραντεβού στο «που», αλλά στο «πότε».
Αυτό δίνει την αφορμή στον master της κινηματογράφησης (με πάντα πολύτιμο βοηθό τον διευθυντή φωτογραφίας του, Χόιτε βαν Χόιτεμα) για ασύλληπτες εικόνες που ανατινάζουν το μυαλό και σε βυθίζουν σε άπνοο μακροβούτι στη φαντασία: γκαζωμένες κόντρες σε λεωφόρους που τα μισά αυτοκίνητα κινούνται ανάποδα, κυνηγητά που οι άνθρωποι ξεφεύγουν προς τα πίσω, πεδίο μάχης που οι βόμβες απογειώνονται από (δεν σκάνε στο) έδαφος, ερείπια πολέμου που αναστηλώνονται μπροστά στα μάτια σου, ένα Boeing 747 που ανατινάζεται και ανακατασκευάζεται ανάλογα σε ποια διάσταση βρίσκεσαι. Και πάνω από όλα, οι ήρωες να βλέπουν τον αντικατοπτρισμό τους στο παρελθόν και στο μέλλον την ώρα της σύγχρονης δράσης. Σαν να συνυπάρχουν συμμετρικά με τους εαυτούς, τις επιλογές, τα λάθη και τα πάθη τους.
Γνωρίζοντας ότι ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί ελάχιστα ειδικά εφέ, το τεχνολογικό επίτευγμα του «Tenet» είναι στυλιστικά, κατασκευαστικά, φορμαλιστικά υπερβατικό. Είναι ασύλληπτο το πώς γύρισε αυτές τις σεκάνς που βιώνονται σαν κινηματογραφική παραίσθηση - με την ενέργεια, τον ρυθμό και τη φαντασία σε Νολανικό speed, τη λογική σε παλινδρόμηση και τις αισθήσεις σου σε αυτόματη παράδοση άνευ όρων.
Ομως, πόσο ισάξια έχει φροντίσει, αυτή τη φορά, την ιστορία του; Πόσο έχει χτίσει τους (αντι)ήρωές του με ουσιαστικές διαστάσεις, μεστά διλήμματα, αξίες ή ελαττώματα που σε κάνουν να θέλεις να τους ακολουθήσεις μέχρι το τέλος του κόσμου (και πίσω στην αρχή του); Πού χτυπά η καρδιά της ταινίας; Ή όλα μένουν στη φωτογενή επιδερμίδα;
«Μην προσπαθείς να το κατανόησεις. Νιώσε το.» Τι συμβαίνει λοιπόν όταν δεν το νιώθεις; Οταν η αυτιστική πολυπλοκότητα του σεναρίου σε αποστασιοποιεί, όταν οι επιστημονικές εξηγήσεις μετά από λίγο ηχούν σαν ακαδημαϊκά σεμινάρια, όταν οι ήρωες (καλός/κακός) είναι κουρασμένα σχήματα, όταν οι διάλογοί τους ξεφεύγουν σε κακογραμμένες γραφικότητες, όταν πριν τις αναμετρήσεις τους προηγούνται κλισέ κηρύγματα, όταν ακόμα και τα κοσμοπολίτικα γυρίσματα μοιάζουν τουριστικό τζειμς-μποντικό στερεότυπο, ενώ οι χορδές του εμμονικού σάουντρακ δοκιμάζουν τα νεύρα σου. Και, κυρίως, όταν δεν υπάρχει καμία χημεία ανάμεσα στη μοιραία γυναίκα και τον πρωταγωνιστή Πρωταγωνιστή για να καταλάβουμε (συγγνώμη: να νιώσουμε) γιατί μπήκαμε καν στον κόπο να αποκρυπτογραφήσουμε το γρίφο της περιπέτειάς τους. Αντίθετα με την υπαρξιακή ανατροπή του «Memento», τη σπαραχτική ενοχή του αρσενικού προς τη σύντροφό του («Inception») και σε άλλη στρατόσφαιρα από τη φροϊδική απογείωση του «Interstellar», εδώ πιάνεις τον εαυτό σου να μην σε αγγίζει, να μη σε ενδιαφέρει, να μη σε νοιάζει. Τίποτα.
Κι όσο για τους ηθοποιούς. Ο Κένεθ Μπράνα χάνει στη ρωσική ρουλέτα του κακογραμμένου χαρακτήρα του. Η Ελίζαμπεθ Ντεμπίκι επαναλαμβάνει τον ρόλο της στο «The Night Manager». Ο Μάικλ Κέιν εμφανίζεται ως guest αυτοαναφορικό ανέκδοτο. Μόνο ο Τζον Ντέιβιντ Γουάσινγκτον είναι για ακόμα μία φορά αποκάλυψη: βάζει στιβαρές πλάτες στον Πρωταγωνιστή και ισορροπεί την φλύαρη αδρεναλίνη με μια δική του χαρισματική (σωματική κι εγκεφαλική) δεξιότητα. Μαζί με τον αφοπλιστικά γοητευτικό Ρόμπερτ Πάτινσον, οι δυο τους καταφέρνουν να πλάσουν ένα σε στιγμές χαριτωμένο bromance που χαρίζει στον θεατή απαραίτητες παύσεις, ανάσες, χαμόγελα. Ενσυναίσθηση. Οικειότητα.
Οσο οι τίτλοι τέλους πέφτουν και το μυαλό προσπαθεί να ευθυγραμμιστεί με όσα εντυπωσίασαν το βλέμμα, η καρδιά πάει στο Tenet – στην αρχή. Και ζητά απάντηση. Είναι οι μεγάλες ιδέες, αυτομάτως, μεγάλο σινεμά;
