Το 1989, ο Τζιμ Τζάρμους μάζεψε τους φίλους του κι έκανε μια ταινία. Η οποία, στη φιλμογραφία του και στην ιστορία του σινεμά σημαίνει τόσα πολλά περισσότερα. Με χρηματοδότη τον τότε κολοσσό, ιαπωνική JVC, ο Τζάρμους δούλεψε για πρώτη φορά με έγχρωμο φιλμ, κερδίζοντας στις Κάννες το Βραβείο Καλλιτεχνικού Επιτεύγματος: η ταινία του είναι αυτό που σήμερα θα λέγαμε «conceptual», για περισσότερους λόγους από το χρώμα της.
Δομημένο σε τρεις παράλληλες ενότητες, μια φόρμα που ακολούθησε συχνά ο Τζάρμους αργότερα, το «Mystery Train», με την εμβληματική για την εποχή της φωτογραφία του Ρόμπι Μίλερ και τον Τζον Λιούρι στο soundtrack, φέρνει στην καρδιά του αμερικανικού ποπ πολιτισμού, στο Μέμφις του Τενεσί, τρία σετ «επισκεπτών» σ' ένα ξεφτισμένο ξενοδοχείο. Δυο Ιάπωνες έχουν έρθει για να προσκυνήσουν στον τόπο τού Ελβις Πρίσλεϊ, μια Ιταλίδα χήρα συναντά το φάντασμα τού Βασιλιά Ελβις κι ένας Βρετανός μικροαπατεώνας (ο Τζο Στράμερ στο ρόλο), που αποκαλείται ειρωνικά Ελβις, είναι τα οχήματα της ιστορίας. Γύρω τους, μικρές και συναρπαστικές παρουσίες του σύμπαντος του Τζάρμους, από τον Screamin' Jay Hawkins ως ρεσεψιονίστ τού μοτέλ, μέχρι τον Τομ Γουέιτς ως ραδιοφωνικό εκφωνητή που παίζει το «Blue Moon».
Μικρές ιστορίες, μικρών ανθρώπων σε μια μεγάλη χώρα, συνθέτουν ένα σύνολο πνευματώδες, μ' ένα διασκεδαστικό κυνισμό αλλά και μια ομολογημένη στοργή. Εκεί όπου συναντιούνται τα πάθη του Τζάρμους, η ποπ κουλτούρα, η Απω Ανατολή, η μουσική, στήνεται μια εκκεντρική, αλλά απόλυτα αληθινή σκιαγράφηση της Αμερικής πίσω από το επίσημο εθνικό προφίλ της. Μια χώρας με πρωταγωνιστές όλους εκείνους που δεν προβάλλονται (τουλάχιστον όχι το 1989), στις πανηγυρικές γιορτές της, τους εξωτερικούς παρατηρητές, τους Αφροαμερικανούς, τους μετανάστες, τον ψιλοϋπόκοσμο, τους μικροεπαγγελματίες.
Στο σεναριακό κέντημα τού Τζάρμους, με τις ανατρεπτικές ατάκες και το παράδοξο, χαμηλών τόνων χιούμορ, κρύβεται η ανοιχτόκαρδη, νοσταλγική αγάπη για τα φαντάσματα τής αμερικανικής ιστορίας. Η μελαγχολία τής ταινίας έχει χρώμα και τρυφερότητα, ο ρυθμός είναι είναι ένα στακάτο παιχνίδι κι ο χαρακτηριστικός μινιμαλισμός τού Τζάρμους χωρά τις μεγάλες αλήθειες τής ανθρώπινης φύσης, πάντα μ' ένα φρύδι σηκωμένο.
Γραμμένο και γυρισμένο πάνω στην αλλαγή τής δεκαετίας, από το '80 στο '90, το «Mystery Train» διατηρεί την αθωότητα του απόηχου των επαναστατικών δεκαετιών για την Αμερική και, μαζί, «προβλέπει» το εικονοκλαστικό κέφι που θ' ακολουθήσει στα επόμενα χρόνια. Ισως τόσο πολύ στυλιζαρισμένα, που το δικό του, χαρακτηριστικό κι αντιπροσωπευτικό coolness μοιάζει σήμερα λίγο πιο επιτηδευμένο απ' όσο χρειαζόταν. Εάν κάτι έχει ξεπεράσει τη γοητεία του, είναι, απλώς, οι επόμενες ταινίες τού Τζιμ Τζάρμους.
