Μέσα στα 74 λεπτά που διαρκεί το «Τέλος Χρόνου», ο Λουκάς Παλαιοκρασάς που γνωρίσαμε με το «Citizen Xenos» του 2018, τέμνει με καθαρό βλέμμα και την προσοχή του στραμμένη στη μεγάλη εικόνα της «σχολικής ζωής» στην Ελλάδα σήμερα, όλες τις ευθείες γραμμές που νιώθεις ότι δεν θα μπορούσαν ποτέ να συναντηθούν μέσα σε μια τάξη Γ’ Λυκείου, εν μέσω διαρκούς κρίσης.
Ακολουθώντας τη Σοφία, τον Λορντ, τον Αλέξανδρο και τον Νίκο, μαθητές Λυκείου στην Αθήνα που στο δρόμο προς τις πανελλήνιες εξετάσεις έζησαν και τη δοκιμασία της πανδημίας, το ντοκιμαντέρ που έκανε την πρεμιέρα του στο 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης και ετοιμάζεται για τις προβολές του σε όλη την Ελλάδα από τις 24 Νοεμβρίου, στρέφει το βλέμμα στη μεγάλη βιωματική εικόνα του εκπαιδευτικού συστήματος της χώρας.
Από τη γνώμη των παιδιών για το σχολείο μέχρι τα προβλήματα συμπεριφοράς και επικοινωνίας που αντιμετωπίζουν, από τις μαθησιακές δυσκολίες μέχρι την απαξίωση που νιώθουν από ένα σύστημα που απλά τους εξαντλεί χωρίς να τους μαθαίνει, από τις παρεμβάσεις των καθηγητών που βρίσκονται ανάμεσα στα παιδιά με τα οποία ζουν καθημερινά και ένα σύστημα που, από τη φύση του, είναι γεμάτο κενά, λάθη και αδυναμίες, το «Τέλος Χρόνου» χαρτογραφεί με ευαισθησία και πραγματικό ενδιαφέρον την αίσθηση του να είσαι 16-17 χρόνων στο κέντρο μιας «εμπόλεμης ζώνης».
Στο Flix, ο Λουκάς Παλαιοκρασάς μιλάει για την αρχική ιδέα, τον τρόπο με τον οποίο «επέστρεψε» στο σχολείο, τα όρια της ανοιχτής κάμερας σε ένα ευαίσθητο περιβάλλον και την πολιτική διάσταση του να είσαι μαθητής σήμερα.
Τι είναι το «Τέλος Χρόνου»;
Το «Tέλος Xρόνου» είναι ένα ντοκιμαντέρ ενηλικίωσης για το τέλος της ξεγνοιασιάς, τα όνειρα και τις ματαιώσεις των εφήβων τελειώνοντας το σχολείο και βγαίνοντας στη κοινωνία. Παρακολουθούμε τη καθημερινότητα μιας ομάδας μαθητών Λυκείου σε ένα διάστημα δύο χρόνων όσο αντιμετωπίζουν διάφορες σχολικές αναταραχές όπως κατάληψη, λόκνταουν, τηλεκπαίδευση παράλληλα με τα προσωπικά τους θέματα και τη ψυχολογική πίεση των Πανελληνίων εν μέσω πανδημίας.
Πώς ξεκίνησε η ιδέα; Ποια ήταν η αρχική φιλοδοξία του ντοκιμαντέρ;
Κλείνοντας μια δεκαετία από τότε που υπήρξα κι εγώ μαθητής Λυκείου, ένιωθα έντονα την ανάγκη να κατανοήσω τι ήταν αυτό που προκαλούσε τόσες δυσκολίες σε μένα και τους συνομήλικους μου εκείνα τα χρόνια. Μπαίνοντας ξανά στο σχολείο ήθελα να δω πώς νιώθουν οι μαθητές σήμερα και να τους δώσω το λόγο μέσα από μια ιστορία που μπορεί να μας φέρει πιο κοντά σ' αυτή τη δύσκολη ηλικία.
Πόσο εύκολο ήταν να «μπεις» μέσα στο σχολείο και τις ζωές των παιδιών;
Η μεγαλύτερη πρόκληση για μένα ήταν να προσεγγίσω τα πιο «ανήσυχα» παιδιά, κάτι που θεωρούσα σημαντικό να είναι μέρος της ιστορίας. Κάτι που βοήθησε στο να έρθουμε κοντά ήταν οι ίσες αποστάσεις που κρατούσα μεταξύ εκείνων και της διεύθυνσης του σχολείου. Κατάλαβαν ότι ήμουν εκεί ανεξάρτητος, για ένα δικό μου πρότζεκτ και όχι σαν πράκτορας των καθηγητών. Οπως και το γεγονός ότι πολλοί από τους καθηγητές τους δεν ήταν δεκτικοί στη παρουσία μου, νομίζω επισφράγισε κι αυτό ότι ήμουν «επαρκώς κουλ» για να αράξω μαζί τους και αργότερα να μου επιτρέψουν να καταγράψω την κατάληψη που κάνανε.
Δεν είναι ένα πολιτικό ντοκιμαντέρ με την στενή έννοια του όρου καθώς αφορά ένα θέμα που ενδεχομένως όλοι μπορούμε να συμφωνήσουμε στην ανάγκη για ευρύτερες αλλαγές. Ολοι γνωρίζουμε τις διαχρονικές παθογένειες του εκπαιδευτικού συστήματος αλλά συνεχίζουμε να υποβάλλουμε τα παιδιά σε αυτό και αφήνουμε την αλλαγή στους επόμενους σαν κάτι που θα θέλαμε να γίνει αλλά δε μας αφορά πια.»
Ποιες ταινίες (ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας) ήταν η έμπνευσή σου;
Το «Ηigh School» του Φρέντερικ Γουάισμαν και το «Ανάμεσα στους Τοίχους» του Λοράν Καντέ είναι οι δύο ταινίες των οποίων το πνεύμα ένιωθα να με συντροφεύει κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων στο σχολείο.
Τι έμαθες για το σχολείο μέσα από τη διαδικασία του ντοκιμαντέρ, που δεν ήξερες από πριν;
Θυμόμουν από τα δικά μου σχολικά χρόνια πόσο μεγάλη χαρά ένιωθα όταν δεν χρειαζόταν να πάω σχολείο και το ίδιο αίσθημα είδα να μοιράζονται και τα περισσότερα παιδιά που γνώρισα. Οταν όμως η πανδημία έκλεισε τα σχολεία και άρχισε η τηλεκπαίδευση, ο καιρός πέρναγε και είδα πως πολλά παιδιά έφτασαν να υποφέρουν μακριά από το σχολείο και τους συμμαθητές τους. Οπότε ακόμα και ένα μέρος όπως η σχολική τάξη που μπορεί να σου προκαλεί πλήξη και δυστυχία, αν δεν το χάσεις δεν μπορείς να καταλάβεις πόσο σου λείπει.
Πώς έπεισες τα παιδιά να σε εμπιστευτούν και να γίνουν οι «ήρωες» της ταινίας;
Ουσιαστικά τους ζήτησα να παρατηρώ τις συζητήσεις τους και να τους ακολουθώ σε δραστηριότητές τους οπότε από τη στιγμή που κατάλαβαν τι βρίσκω ενδιαφέρον σε αυτούς σε σχέση με τα θέματα που θίγει το ντοκιμαντέρ, τα πράγματα κύλησαν σχετικά ομαλά. Η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν η επαφή με τη Σοφία την κεντρική ηρωίδα, καθώς ήταν πολύ πιεσμένη από τις απαιτήσεις του σχολείου σε συνδυασμό με τα προσωπικά της θέματα κάτι που δεν της επέτρεπε να συμμετέχει όσο θα ήθελε. Ήξερα όμως ότι με λίγη απόσταση και υπομονή θα νιώσει καλύτερα και θα επιστρέψει όπως και έγινε. Ήταν κάτι στο οποίο είχαμε συμφωνήσει από την πρώτη μας συζήτηση, το πόσο ήθελε με την ιστορία της να εμπνεύσει τους νέους να ανοίγονται για θέματα ψυχικής υγείας και να ζητάνε βοήθεια όταν περνάνε κάτι τόσο δύσκολο.
Οι γονείς και οι καθηγητές πώς αντιμετώπισαν την παρουσία σου;
Η μόνη μου επαφή με γονείς ήταν στη σκηνή που ο διευθυντής καλωσορίζει τον σύλλογο γονέων στο ξεκίνημα της χρονιάς και παρά τη παρουσία της κάμερας δεν μάσησαν τα λόγια τους για τις αναταραχές που γίνονταν στο σχολείο. Πολλοί καθηγητές από την άλλη όσο έβλεπαν ότι κατέγραφα όλο και περισσότερες «προσωπικές» στιγμές της καθημερινότητας του σχολείου έδειχναν όλο και περισσότερο τη δυσαρέσκειά τους. Υπήρχαν εκείνοι που θεωρούσαν αδιανόητο να τους παρακολουθήσει μια κάμερα όσο κάνουν μάθημα και υπήρχαν άλλοι που είχαν καταλάβει το όραμα και επέτρεψαν να φανεί η αληθινή εικόνα μια τάξης διδασκαλίας με τα καλά και τα κακά της.
Υπήρξαν στιγμές που ένιωσες ότι έπρεπε να σβήσεις την κάμερα για να μην γίνεις αδιάκριτος ως προς την προσωπική ζωή των παιδιών;
Υπήρχε μια στιγμή που γινόταν ένας έντονος καβγάς μεταξύ ενός μαθητή και του διευθυντή στο γραφείο. Εγώ δεν είχα προλάβει να μπω οπότε περίμενα απ’ έξω και η ένταση του τσακωμού ήταν σοκαριστική. Μες την ταινία το γεγονός αυτό απλά περιγράφεται από τους εμπλεκόμενους και ο μαθητής παίρνει την αποβολή που γίνεται μια απτις αιτίες για να ξεκινήσει η κατάληψη. Κοιτώντας πίσω όμως μετανιώνω που δεν είχα τη ψυχραιμία να το καταγράψω τουλάχιστον ηχητικά αλλά έτσι έκρινα σωστό εκείνη τη στιγμή.
Πολλοί καθηγητές, όσο έβλεπαν ότι κατέγραφα όλο και περισσότερες «προσωπικές» στιγμές της καθημερινότητας του σχολείου έδειχναν όλο και περισσότερο τη δυσαρέσκειά τους. Υπήρχαν εκείνοι που θεωρούσαν αδιανόητο να τους παρακολουθήσει μια κάμερα όσο κάνουν μάθημα και υπήρχαν άλλοι που είχαν καταλάβει το όραμα και επέτρεψαν να φανεί η αληθινή εικόνα μια τάξης διδασκαλίας με τα καλά και τα κακά της.»
Πόσο αυτολογοκρίθηκες προκειμένου να μην μιλήσεις με πιο σκληρό τρόπο για τα κακώς κείμενα του εκπαιδευτικού συστήματος; Υπήρξε «έλεγχος» από κάποιο συμβούλιο ή ήσουν τελείως ελεύθερος για το τελικό αποτέλεσμα;
Η αυτολογοκρισία ορίστηκε μόνο από την υπόσχεση που έδωσα στον σύλλογο καθηγητών ότι δεν θα εκτεθεί κανένας εκπαιδευτικός ή μαθητής που δεν θέλει να φανεί στο τελικό αποτέλεσμα. Δεν υπήρχε πρόθεση να στοχοποιήσω τους εκπαιδευτικούς ή το συγκεκριμένο σχολείο γιαυτό και μέσα στη ταινία παραμένει ανώνυμο. Αυτό είναι και το νόημα, ότι όσα βλέπουμε θα μπορούσαν να συμβούν σε ένα οποιοδήποτε δημόσιο σχολείο στην Ελλάδα.
Είναι το ντοκιμαντέρ πολιτικό, μια θέση και άποψη που προσδοκά την αλλαγή;
Δεν είναι ένα πολιτικό ντοκιμαντέρ με την στενή έννοια του όρου καθώς αφορά ένα θέμα που ενδεχομένως όλοι μπορούμε να συμφωνήσουμε στην ανάγκη για ευρύτερες αλλαγές. Ολοι γνωρίζουμε τις διαχρονικές παθογένειες του εκπαιδευτικού συστήματος αλλά συνεχίζουμε να υποβάλλουμε τα παιδιά σε αυτό και αφήνουμε την αλλαγή στους επόμενους σαν κάτι που θα θέλαμε να γίνει αλλά δε μας αφορά πια. Σκέφτηκα ότι αν αυτή η κατάσταση αποτυπωθεί με έναν άμεσο τρόπο που θα μας φέρει αντιμέτωπους με όσα κάνουμε ότι δεν συμβαίνουν, ίσως έτσι ενισχυθεί η συζήτηση για το εκπαιδευτικό σύστημα και κινηθούμε προς την κατεύθυνση της αλλαγής.
Το «Τέλος Χρόνου» θα κάνει πρεμιέρα την Τετάρτη 23 Νοεμβρίου, 19.30 στον κινηματογράφο Δαναό, παρουσία του σκηνοθέτη και των πρωταγωνιστών της ταινίας. Στην Αθήνα η ταινία θα προβάλλεται στο Δαναό από τις 24 μέχρι και τις 29 Νοεμβρίου, στη Θεσσαλονίκη την Τετάρτη 23 Νοεμβρίου, 19:00, Αίθουσα Τζον Κασσαβέτης στην Αποθήκη 1 στο Λιμάνι και στην Αλεξανδρούπολη τη Δευτέρα 5 Δεκεμβρίου στην Κινηματογραφική Λέσχη Αλεξανδρούπολης. Αναζητήστε εδώ. περισσότερες πληροφορίες για τις προβολές της ταινίας.
