Ο Αντρέας, έφηβος από την Πάτρα με κλίση στη δραματική τέχνη και όνειρο να φύγει για σπουδές στο εξωτερικό, προσπαθεί να είναι σωστός στις σχολικές και οικογενειακές του υποχρεώσεις χωρίς να επιβαρύνει τους οικονομικά δυσπραγείς γονείς του.
Ο 17χρονος Αμπντάλα, που έφθασε από την εμπόλεμη Συρία στη Βιέννη με χίλια βάσανα, περιμένει την άφιξη της διασκορπισμένης σε Τουρκία και Βόρεια Αφρική φαμίλιας του, ενώ η Αυστρία ετοιμάζεται για τις πιο κρίσιμες βουλευτικές εκλογές της σύγχρονης ιστορίας της.
Και ο νεαρός Αλί Ρεζά, πρόσφυγας από το Αφγανιστάν, αφού πέρασε λαθραία από την Πάτρα στην Ιταλία, παλεύει τώρα να προσαρμοστεί στην καθημερινότητα της Στοκχόλμης, όπου διαβιώνει σε έναν ξενώνα προσφύγων περιμένοντας την έγκριση για την άδεια διαμονής του στη Σουηδία.
Αυτοί είναι οι ήρωες του «Ευρώπη, το Ονειρο», ενός ντοκιμαντέρ που όπως υποστηρίζουν οι δημιουργοί του μοιάζει περισσότερο μια μια ταινία ενηλικίωσης σε έναν δύσκολο κόσμο, παρά με ακόμη μια ιστορία για τη μετανάστευση, την οικονομική κρίση ή τη Γηραιά Ηπειρο των χαμένων ευκαιριών. Στο Flix, η Αννέτα Παπαθανασίου και ο Αγγελος Κοβότσος εξηγούν πως συνάντησαν τους ήρωές τους, τι είναι το «ευρωπαϊκό όνειρο», πόσο σημαντικό είναι να στεκόμαστε με βλέμμα ανοιχτό απέναντι στην πραγματικότητα.
Οι δύο σκηνοθέτες στα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ
Τι είναι το «Ευρώπη, το Oνειρο»;
Αννέτα Θα έλεγα ότι είναι μια φράση σαν το Αμερικάνικο Ονειρο που λέγαμε παλαιότερα. Για αρκετά χρόνια τώρα η Ευρώπη λειτουργεί μαγικά στο μυαλό των νέων, όπως και στο μυαλό των τριών εφήβων στην ταινία μας που παρακολουθεί τον αγώνα ενός Ελληνα, ενός Αφγανού και ενός Σύρου που ονειρεύονται να πάνε στην Ευρώπη αλλά και όταν πηγαίνουν παρακολουθούμε τι αντιμετωπίζουν. Η Ευρώπη δεν είναι αυτό που ονειρεύονται...
Αγγελος Δεν διαθέτει μόνο η Αμερική το προνόμιο του «αμερικάνικου ονείρου». Εχει και η Ευρώπη το δικό της «ευρωπαϊκό όνειρο». Το όνειρο μιας «κανονικότητας», που ως μοντέλο έχει ήδη υποστεί τις ρωγμές του. «Τρίζει σαν το ξύλινο ποδάρι της γιαγιάς μας» όπως λέει κι ο Σαββόπουλος. Αυτές οι ρωγμές αποκαλύπτονται σταδιακά στους τρεις ήρωές μας. Στον Αντρέα καθώς η κρίση έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το όνειρό του, αλλά και στους άλλους δύο πρόσφυγες που η βορειοευρωπαϊκή «γη της επαγγελίας» θα αποδειχθεί και για τους δύο εξ ίσου δυσοίωνη.
Ακόμη ένα ντοκιμαντέρ για μετανάστες μέσα στην Ευρώπη του σήμερα; Τι είναι διαφορετικό στην οπτική του «Ευρώπη, το Ονειρο»;
Αγγελος Η ταινία μας δεν είναι ακόμη ένα ντοκιμαντέρ για μετανάστες, αλλά για τον ευαίσθητο κόσμο της εφηβείας και την βίαιη ενηλικίωση που προκαλεί ο δύσκολος «πραγματικός κόσμος». Γι’ αυτό και διαλέξαμε τις τρεις παράλληλες ιστορίες, που έχουν μια γενικότερη αναφορά και δεν περιορίζονται αποκλειστικά στο προσφυγικό ζήτημα.
Αννέτα Εμάς μας ενδιέφερε να παρατηρήσουμε τρεις έφηβους από τρεις διαφορετικές χώρες με πολλά προβλήματα ο καθένας, όπως πόλεμος, τρομοκρατία, οικονομικό αδιέξοδο, το πώς αντιμετωπίζουν την ζωή και πώς τους αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρώπη. Θα έλεγα ότι κάθε ταινία είναι διαφορετική αλλά έτσι και αλλιώς νομίζω ότι επειδή συνήθως έχουμε ταινίες που ασχολούνται με πρόσφυγες και διασώστες εμείς θελήσαμε να δούμε και να συγκρίνουμε νέους με διαφορετικές κουλτούρες από διαφορετικές χώρες που όμως βρίσκονται σε μία τρομερά δύσκολη θέση.
Πώς επιλέξατε τους τρεις πρωταγωνιστές του ντοκιμαντέρ; Τι ιδιαίτερο είχε η διαδρομή του καθενός;
Αννέτα – Αγγελος Κατ’ αρχήν επιλέξαμε την πόλη, την Πάτρα, και οι τρεις ήρωές μας όταν ξεκινήσαμε να κινηματογραφούμε ζούσαν εκεί, αλλά ζούσαν εντελώς διαφορετικά. Ο Αλή Ρεζά ο Αφγανός ζούσε σε ένα εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο και προσπαθούσε επί 9 μήνες να μπει κάτω από ένα φορτηγό για καταφέρει να μπει σε πλοίο και περάσει στην Ιταλία. Ο Αμπντάλα ζούσε σε έναν ξενώνα για ανήλικους ασυνόδευτους αναμένοντας την απόφαση για οικογενειακή επανένωση με τον πατέρα του στη Βιέννη και ο Αντρέας ζούσε με τους άνεργους γονείς του σε ένα σπίτι που όμως από στιγμή σε στιγμή μπορεί να το έχαναν εξ αιτίας των κόκκινων δανείων. Διαφορετικές αφετηρίες, κοινός στόχος, διαφορετική διαδρομή. Ο Αλή Ρεζά αγωνίστηκε ολομόναχος, έφτασε στη Σουηδία αλλά η αντιμετώπιση και το ταξίδι του ήταν διαφορετικό από αυτό του Αμπντάλα και φυσικά διαφορετική και η διαδρομή του Αντρέα που δεν κατάφερε να φύγει.
Το όνειρο είναι οδηγός αυτογνωσίας, παρακίνησης και πράξης. Είναι όρος επιβίωσης, αλλά και όρος δημιουργίας. Είναι το περιβάλλον μέσα στο οποίο διαμορφώνονται οι πράξεις μας. Είναι το σήμα κινδύνου, όταν ο δρόμος που διαλέγουμε μας πάει σε δύσβατα μονοπάτια. Αλλοίμονο σε όσους δε ζουν με τα όνειρα. Τα όνειρα δεν τα φτιάχνουμε. Μας φτιάχνουν.» - Αγγελος Κοβότσος
Ο Έλληνας τι κοινό έχει με τους άλλους δύο νέους στην αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής; Εξισώνετε την κρίση στην Ελλάδα με τις εμπόλεμες ζώνες στη Συρία και το Αφγανιστάν;
Aγγελος Η ιστορία της μετανάστευσης είναι η ιστορία του ανθρώπινου είδους. Ο άνθρωπος ταξιδεύει και αλλάζει τόπο διαμονής για λόγους επιβίωσης. Ο πόλεμος είναι η όξυνση, η κορύφωση της ανθρωπιστικής, κοινωνικής, οικονομικής κρίσης. Η διαφορά είναι ποσοτική και όχι ποιοτική. Μπορεί να μην είναι καθόλου το ίδιο να ζεις στη Συρία από το να ζεις στην Πάτρα, αλλά αυτό που συμβαίνει στη Συρία, δείχνει προς την Πάτρα. Τα όνειρα των εφήβων είναι παντού τα ίδια όπως και η ακύρωσή τους.
Αννέτα Θεωρώ ότι η οικονομική κρίση στην Ελλάδα έχει επηρεάσει την ψυχολογία των ανθρώπων και φυσικά και των νέων πάρα πολύ. Ήταν και είναι πολύ έντονη η πίεση που εξασκείται στον κόσμο, στην Ελλάδα, λόγω της οικονομικής δυσχέρειας. Είναι ένας άλλου είδους πόλεμος, είναι οικονομικός. Του Ανδρέα οι γονείς είναι άνεργοι και πιέζεται αρκετά, αλλά στην συγκεκριμένη περίπτωση επειδή είναι υπερπροστατευμένος από την οικογένεια, εύκολα εγκαταλείπει τα όνειρά του και αφήνεται σε μία αδράνεια και χαλαρότητα. Εχει ενδιαφέρον αυτή η διαφορά στην αναζήτηση της καλύτερης ζωής.
Πώς πείσατε τα παιδιά, αλλά και όσους μιλούν γι' αυτά στην ταινία να σας εμπιστευτούν;
Αννέτα Αποκτήσαμε από την αρχή μια σχέση εμπιστοσύνης. Γίναμε θα έλεγα φίλοι. Κατ’ αρχήν εγώ έχω πάει Αφγανιστάν οπότε ήταν κάπως εύκολο να με εμπιστευτεί ο Αλή Ρεζά εφόσον είχα πάει στην πατρίδα του. Οσο για τον Αντρέα μοιραστήκαμε μαζί την αγάπη του για το θέατρο. Τον Αμπντάλα τον γνωρίσαμε στον ξενώνα και από την αρχή συνδεθήκαμε πολύ μαζί του.
Αγγελος Ο μόνος τρόπος να αναδειχθούν οι αθέατες πλευρές της πραγματικότητας, είναι να «απελευθερωθούν» οι εσωτερικές δυνάμεις των ανθρώπων για να μπορέσουν να εκφραστούν. Προσπαθούμε να χτίζουμε μαζί τους μια σχέση εμπιστοσύνης και ταυτόχρονα να τους δίνουμε ζωτικό χώρο έκφρασης. Ο «απέναντι» δεν είναι ηθοποιός. Ο μόνος λόγος που δέχεται να συμμετάσχει είναι γιατί εμπιστεύεται εμάς και αυτό που του προτείνουμε.
Τι μάθατε από την επαφή μαζί τους που δεν γνωρίζατε για το ταξίδι τους, τα όνειρά τους, τις ήττες και τις νίκες τους;
Αγγελος Εκ των υστέρων θα λέγαμε πως η ταινία αυτή έγινε για το δικό μας αναστοχασμό. Οι τρεις ήρωες και οι περιπέτειές τους αντικατοπτρίζουν τη δική μας διάθεση να κοιτάξουμε βαθύτερα την κοινωνική πραγματικότητα στην οποία ζούμε και την εικόνα που έχουμε για εμάς και για ό, τι «είναι».
Αννέτα Ζήσαμε τις αγωνίες τους, μάθαμε τι γίνεται στην Ευρώπη σήμερα πολύ πιο άμεσα. Πήγαμε στη Σουηδία και στην Αυστρία. Ζήσαμε μαζί τους τι σημαίνει να είσαι ξένος σε ξένη χώρα και σίγουρα όχι καλοδεχούμενος.
Από τα γυρίσματα μέχρι και σήμερα, άλλαξε κάτι στην Ευρώπη; Αλλαξε κάτι στη ζωή αυτών των παιδιών; Αλλάζει ποτέ κάτι;
Αννέτα Νομίζω ότι άλλαξαν όλα προς το χειρότερο. Τα γυρίσματα διήρκεσαν τρία χρόνια και η κατάσταση επιβαρύνθηκε πολύ. Κλείνουν τα σύνορα δεν θέλουν άλλους πρόσφυγες, μετανάστες. Θέλει η κάθε χώρα να περιοριστεί στους δικούς της κατοίκους. Δες τε τι γίνεται στην Ιταλία, Αυστρία, Σουηδία, Αγγλία,…
Αγγελος Πολλά είναι αυτά που αλλάζουν προς το χειρότερο και περισσότερα αυτά που θα έπρεπε να αλλάξουν προς το καλύτερο και δεν αλλάζουν. Αν αλλάζει ποτέ κάτι; Θα λέγαμε ότι πολλές φορές ο ανθρωπισμός είναι συνάρτηση του κουμπαρά. Οταν ο κουμπαράς αδειάσει ο ανθρωπισμός πάει περίπατο και αναδεικνύονται οι αθέατες, ενστικτώδεις, φοβικές πλευρές του είδους μας.
Θέλει πολύ κόπο αλλά πρέπει να αγωνιζόμαστε για τα όνειρά μας και κάθε εμπόδιο να μας δυναμώνει. Πιστεύω ακράδαντα ότι μπορούμε να το φτιάξουμε το Ονειρο με πείσμα, δύναμη και …μόρφωση που την θεωρώ απαραίτητη.» - Αννέτα Παπαθανασίου
Τι απαντάτε σε όσους δεν θέλουν πια να δουν, να ακούσουν, να διαβάσουν ακόμη μια ιστορία για το προσφυγικό, την κρίση, την κατάσταση στις σύγχρονες κοινωνίες;
Αγγελος Η απάντηση δεν είναι εύκολη όπως δεν είναι εύκολη και η ερώτηση. Κλείνουμε αυτιά, μάτια και στόμα είτε γιατί δεν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε τα δύσκολα και προτιμούμε τα εύπεπτα για να «ξεφύγουμε» είτε γιατί ο κοινός λόγος έχει γίνει πολύ μπανάλ και επαναλαμβάνει μονότονα τα ίδια κλισέ σε σχέση με την πραγματικότητα. Συνδυασμός καταστροφής.
Αννέτα Οτι ακόμα το ζήτημα καίει και πρέπει να βλέπουμε και να ακούμε για αυτά τα θέματα γιατί μας αφορούν και είναι δίπλα μας και πάνω μας. Αν δεν το κάνουμε αυτό δεν πρόκειται ποτέ να αλλάξει κάτι.
Το ελληνικό ντοκιμαντέρ κάνει τη δική του διακριτή πορεία μέσα στο ελληνικό σινεμά. Τι το ξεχωρίζει, τι του λείπει, τι θα ήταν το ζητούμενο για να αφορά και το ευρύ κοινό;
Aγγελος Ο Αλέν Ρενέ έλεγε ότι «ο κινηματογράφος είναι πάντα ντοκιμαντέρ με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο». Αυτή η πραγματικότητα είναι και η δυσκολία μας να αναδείξουμε τα ιδιαίτερα εκφραστικά μέσα του είδους. Το ελληνικό ντοκιμαντέρ ενηλικιώνεται και άρα κατακτά το δικό του πεδίο αξιοποιώντας τη γλώσσα του κινηματογράφου. Στην Ελλάδα έχει συναντήσει το ευρύτερο κοινό μόνο συγκυριακά. Ισως γιατί αντιμετωπίζει τη γενικότερη δυσκολία του ελληνικού σινεμά να προσεγγίζει ένα ευρύτερο κοινό, ίσως γιατί δεν είναι εύκολο να επιλεγεί από μηχανισμούς διανομής και εδώ θα επαινέσουμε το Δαναό που έχει δημιουργήσει ειδική ζώνη για το ντοκιμαντέρ, ίσως γιατί ακόμη κι εμείς οι δημιουργοί δεν έχουμε κατακτήσει πλήρως τον τρόπο. Ωστόσο δεν θα πάψουμε να ονειρευόμαστε.
Αννέτα : Το ντοκιμαντέρ πια έχει πάρει μια θέση στο ελληνικό σινεμά. Εχει γίνει δημιουργικό και όχι στείρο εκπαιδευτικό. Αυτό που λείπει είναι να πάρει την θέση του στην ελληνική τηλεόραση για να μπορεί να αντιληφθεί περισσότερος κόσμος ότι το ντοκιμαντέρ έχει το δικό του ιδιαίτερο ενδιαφέρον και να διαμορφωθεί ένα κοινό που θα το αγαπήσει και τότε όταν θα παίζεται ένα ντοκιμαντέρ στις κινηματογραφικές αίθουσες θα έρχεται με ενδιαφέρον να το δει.
Μετά το τέλος της κάθε προβολής θα υπάρχει ένας επίτιμος προσκεκλημένος ο οποίος θα συζητά με τους δημιουργούς της ταινίας και με το κοινό πάνω στα κεντρικά ζητήματα που θέτει η ταινία: Τις επιπτώσεις της οικονομικής και μεταναστευτικής ευρωπαϊκής κρίσης στον ψυχικό κόσμο των νέων και ιδιαίτερα των εφήβων.
13 Οκτωβρίου Λευτέρης Παπαγιαννάκης, Αντιδήμαρχος Αθήνας για τη Μετανάστευση, «Δυσκολίες ένταξης».
14 Οκτωβρίου Δημήτρης Παπαδημούλης, Ευρωβουλευτής, «Η Ευρωπαϊκή διάσταση της κρίσης».
20 Οκτωβρίου Πάρις Τσάρτας, τακτικός καθηγητής Τουριστικής Ανάπτυξης στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, πρώην Πρύτανης Πανεπιστημίου του Αιγαίου «Τουρισμός και κρίση ιδιαίτερα στα ελληνικά νησιά»
21 Οκτωβρίου Μαρία Ηλιοπούλου ψυχολόγος – ψυχοπαιδαγωγός, Αντιδήμαρχος Αθήνας για το παιδί «Εφηβική ψυχολογία και προβλήματα στην εκπαίδευση».
28 Οκτωβρίου Εφη Λάγιου - Λιγνού, Ψυχοθεραπεύτρια παιδιών και εφήβων, Επιστημονικός συνεργάτης της Πανεπιστημιακής Παιδοψυχιατρικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία».
